Grenzen als Machtsmechanisme

Een Kritische Blik op Onze Wereld in Beweging – Albina Fetahaj, schrijver en academisch onderzoeker met zowel een Belgisch als Kosovaars paspoort, is een scherpe stem in het debat over grenzen en macht. Haar unieke perspectief, gevormd door persoonlijke ervaringen met visumvereisten en grenspolitiek, biedt een diepgaande en confronterende kijk op hoe grenzen functioneren in onze wereld. In haar aankomende essay Grenskolonialisme werpt Fetahaj een radicaal kritische blik op grenzen. Ze stelt dat deze niet louter geografische scheidslijnen zijn, maar actieve machtsmechanismen die diep verweven zijn met kapitalisme, kolonialisme en imperialisme.

Met een treffende anekdote opent Fetahaj haar boek: een man werd in 2019 gearresteerd nadat hij in een bos tussen Rusland en Finland een nepgrenspost had opgezet. Tegen betaling bood hij vluchtelingen een ‘omleiding’ rond deze fictieve grens. Hoewel absurd, legt dit verhaal volgens Fetahaj een ongemakkelijke waarheid bloot. Want wat anders doen staten al decennia, zo niet grenzen trekken waar ze eerst niet bestonden, en ze vervolgens bewaken met checkpoints en hekken? Deze observatie vormt de basis van haar pleidooi: een wereld waarin grenzen als vanzelfsprekendheid ter discussie worden gesteld, en uiteindelijk volledig heroverwogen.

---

Advertentie:

---

Grenzen: meer dan een fysieke barrière

Grenzen zijn niet alleen fysieke constructies zoals muren en hekken; ze manifesteren zich ook in visumbeleid, handelsverdragen en geopolitieke afspraken. Ze scheppen onderscheid tussen mensen: zij die vrij kunnen reizen, en zij die worden uitgesloten. Dit onderscheid wordt momenteel scherper door nieuwe voorstellen binnen Europa en Nederland.

In Nederland heeft het asielbeleid de afgelopen maanden veel discussie opgeroepen. De regering heeft aangekondigd dat vanaf 9 december 2024 extra grenscontroles zullen worden ingevoerd om migratie te reguleren. Het doel is om de instroom van asielzoekers beter te beheersen en de druk op de opvangcapaciteit te verlichten. Daarnaast wordt overwogen om het verblijfsbeleid te verscherpen: zo zouden permanente verblijfsvergunningen kunnen worden afgeschaft en wordt de geldigheidsduur van tijdelijke vergunningen mogelijk verkort van vijf naar drie jaar.

Ook binnen de Europese Unie klinken vergelijkbare geluiden. Veel landen versterken hun grenzen, zowel fysiek als administratief. Hoewel dit beleid wordt gepresenteerd als praktisch en noodzakelijk, rijst de vraag: wie profiteert hier echt van? Fetahaj stelt dat dergelijke maatregelen niet gericht zijn op het oplossen van de oorzaken van migratie, maar eerder op het institutionaliseren van ongelijkheid.

Schijnoplossingen en de realiteit van grenzen

Het terugbrengen van grenscontroles binnen Europa roept nostalgische beelden op van een tijd waarin nationale grenzen als absolute controlepunten fungeerden. Maar deze maatregelen bieden schijnoplossingen voor complexe vraagstukken zoals migratie, economische ongelijkheid en klimaatvluchtelingen. Terwijl grenscontroles migranten ontmoedigen of zelfs gevaarlijker routes afdwingen, blijven de oorzaken van migratie – oorlog, ongelijkheid, klimaatverandering – onopgelost.

Fetahaj benadrukt dat grenzen vaak functioneren als versterkers van bestaande ongelijkheden. Zij die de middelen en de juiste documenten hebben, reizen zonder problemen. Voor anderen vormen grenzen een bijna onoverkomelijke barrière. De recente beleidsplannen van Nederland en de EU zijn hier een duidelijk voorbeeld van. Grenzen zijn in deze context geen oplossing, maar een symptoom van een dieper probleem: een wereldorde die gebaseerd is op exclusiviteit en controle.

Koloniale wortels van grenzen

Veel van de grenzen zoals we die vandaag kennen, hebben koloniale wortels. Ze werden getrokken door machtige landen die de wereld onderling verdeelden, zonder rekening te houden met bestaande gemeenschappen of structuren. De conferentie van Berlijn (1884-1885) en het Sykes-Picot-verdrag zijn daar historische voorbeelden van. Deze koloniale grenzen veroorzaken tot op de dag van vandaag conflicten en ongelijkheid.

Het huidige grensbeleid in Europa draagt deze erfenis met zich mee. De regels en controles dienen vaak de belangen van economische macht en geopolitieke stabiliteit, ten koste van de mensen die er het meeste door worden geraakt.

Een wereld zonder grenzen?

Fetahaj’s werk daagt ons uit om ons een wereld zonder grenzen voor te stellen. Dit betekent niet alleen het afschaffen van fysieke barrières, maar ook het heroverwegen van de systemen die ongelijkheid in stand houden. Het is een uitnodiging om na te denken over alternatieven: hoe zou een wereld eruitzien waarin iedereen vrij kan bewegen, ongeacht geboorteplaats of paspoort?

De recente beleidsontwikkelingen in Nederland en Europa onderstrepen de urgentie van deze vragen. Grenzen zijn geen natuurwetten, maar politieke constructies. Ze zijn door mensen bedacht, en kunnen door mensen worden veranderd.

De keuze is aan ons. Willen we vasthouden aan een systeem dat meer lijden veroorzaakt dan oplost? Of durven we ons een wereld in te beelden waarin grenzen niet langer worden gezien als noodzakelijk, maar als een overblijfsel van een verouderd systeem dat plaats moet maken voor rechtvaardigheid en gelijkheid? Zoals Fetahaj stelt: grenzen zijn geen gegeven – ze zijn een keuze.