De vrijheid van meningsuiting staat wereldwijd onder druk, en nergens is dat zo schrijnend zichtbaar als wanneer het over Israël gaat. Steeds vaker blijkt dat kritiek op de Israëlische staat niet onder de universele paraplu van vrije meningsuiting valt, maar eerder als taboe wordt behandeld. Wat op het eerste gezicht een uitzondering lijkt, ontvouwt zich bij nader inzien als een hardnekkig patroon.
Na de aanslagen in Parijs in 2015, waarbij de wereld in collectieve rouw verkeerde, drong de Israëlische premier Netanyahu aan op deelname aan de mars van Europese eenheid. Om de diplomatieke balans te bewaren, nodigde Frankrijk op zijn beurt ook de Palestijnse leider Abbas uit. Deze symbolische zet illustreert hoe Israël zelfs in momenten van wereldwijde solidariteit zijn invloed weet te doen gelden — met een zekere politieke opportuniteit.
Journalistiek onder druk
Het ontslag van CNN-journalist Jim Clancy is sprekend voor de druk die rust op journalisten die zich kritisch uitlaten over Israël. Een tweet waarin hij nuance aanbracht bij de intentie van een Charlie Hebdo-cartoon leidde tot een golf van kritiek uit pro-Israëlische hoek. Kort daarna verdween zijn Twitter-account en nam Clancy, na 34 jaar dienst, ontslag. Hoewel het ontslag ‘vrijwillig’ werd gepresenteerd, verspreidden critici het gerucht dat CNN hem eruit had gezet — een narratief dat vooral diende om een afschrikwekkend voorbeeld te stellen.
Clancy is geen uitzondering. In de bezette Palestijnse gebieden zijn journalisten structureel doelwit. Tijdens de Israëlische offensieven in 2021 werden zeven Palestijnse journalisten gedood, talloze anderen gearresteerd. Deze tendens weerspiegelt een bredere erosie van persvrijheid. Van de invallen bij The Guardian in het VK tot de systematische vervolging van journalisten in Rusland — de repressie van kritische stemmen is een wereldwijd fenomeen.
Westerse waarden onder het vergrootglas
Westerse leiders, die zich bij voorkeur profileren als verdedigers van de vrijheid, laten in de praktijk een heel ander gezicht zien. David Cameron, bijvoorbeeld, liep voorop in de mars voor persvrijheid in Parijs, maar greep het moment aan om strengere controle op online communicatie te bepleiten. Deze paradox — vrijheidsverheerlijking met de ene hand, vrijheidsinperking met de andere — komt steeds vaker voor.
Edward Snowden, die als klokkenluider de wereld wakker schudde, waarschuwde destijds al voor overhaaste wetgeving. De Patriot Act na 9/11 leidde tot ongekende surveillanceniveaus, zonder aantoonbaar succes in het voorkomen van nieuwe aanslagen. Frankrijk volgde een vergelijkbaar pad met miljardeninvesteringen in beveiliging, maar ook daar blijft de angst levend — ondanks, of juist door, die maatregelen.
De echte dreiging
Terrorisme is grimmig, maar zelden grootschalig. De ware dreiging is sluipender: het afkalven van fundamentele vrijheden onder het mom van veiligheid. We leven in een tijd waarin politie, geheime diensten en surveillancestructuren exponentieel groeien, terwijl het rendement op veiligheid dubieus blijft. In Nederland is er al één agent, militair of inlichtingenmedewerker op elke 284 inwoners. Wat zegt dat over onze prioriteiten?
Een vrije samenleving draait niet om totale controle, maar om ruimte — voor creativiteit, kritiek, spontaniteit. Wanneer burgers zich voortdurend bekeken en gemonitord weten, verschuift de samenleving ongemerkt richting beheersing en angst. Dan is de vraag niet of, maar wanneer vrijheid plaatsmaakt voor een technocratische vorm van onderdrukking.
Een dringende oproep
We kunnen niet stil blijven. Vrijheid van meningsuiting mag geen selectief privilege zijn, afhankelijk van het onderwerp of het geopolitieke belang. Kritische stemmen, ook — of juist — als ze tegen de stroom in gaan, verdienen bescherming. De stilte door druk en censuur is gevaarlijker dan de stemmen die ongemak veroorzaken.
Het is hoog tijd om die trend te keren.
