Dan Healey is een vooraanstaande historicus en academicus gespecialiseerd in de sociale en culturele geschiedenis van Rusland en de Sovjetunie, met bijzondere aandacht voor LGBTQ+ kwesties. Hij is hoogleraar aan de Universiteit van Oxford en heeft meer dan 15 jaar onderzoekservaring op het gebied van Russische sociale geschiedenis, genderstudies en LGBTQ+ rechten. Healey’s onderzoek richt zich op de geschiedenis van seksuele en genderidentiteit in Rusland, en zijn werk wordt geprezen om zijn gedetailleerde en kritische benadering van dit vaak over het hoofd geziene aspect van de Russische geschiedenis.
In zijn invloedrijke boek “Homosexual Desire in Revolutionary Russia: The Regulation of Intimacy, 1917-1934” onderzoekt Healey de manier waarop de Russische Revolutie een breuk betekende met de eerdere opvattingen over seksualiteit en gender. Hij biedt een grondige analyse van de sociale en politieke veranderingen die plaatsvonden tijdens de vroege jaren van de Sovjetunie en de impact daarvan op de LGBTQ+ gemeenschap. Healey’s werk is cruciaal voor het begrijpen van hoe politieke en sociale veranderingen invloed hadden op de rechten en erkenning van seksuele en genderdiversiteit in een tijd van ingrijpende historische verandering.
De socialistische Oktoberrevolutie van 1917 leidde tot ingrijpende veranderingen in de Russische samenleving. Miljoenen mensen genoten plotseling veel meer vrijheid dan ooit tevoren onder het despotische, antisemitische tsarisme, de grip van de kerk en de brutaliteit van het Russische kapitalisme en grootgrondbezit.
De arbeidersklasse nam de controle over de Russische economie over, wat resulteerde in ongekende vooruitgang op het gebied van de bevrijding van vrouwen en LGBTQ+ mensen. Healey onderzoekt in “Homosexual Desire in Revolutionary Russia” de LGBTQ-strijd tijdens de Russische Revolutie, de progressieve verworvenheden onder Lenin en de bolsjewieken, en de latere terugkeer van staatsvervolging en seksistisch puritanisme onder Stalin.
De Russische Revolutie leidde tot de decriminalisatie van homoseksualiteit, wat op dat moment uitzonderlijk was in Europa en bijzonder vooruitstrevend in een land met een lange geschiedenis van semi-feodale omstandigheden en een sterke kerkelijke hiërarchie. Volgens het decreet van de Sovjet-regering uit 1920 werd de strafbaarheid van homoseksualiteit opgeheven, wat een belangrijke stap voorwaarts betekende. Dit decreet vormde de basis voor verdere wetgeving die seksuele autonomie beschermde en het mogelijk maakte voor LGBTQ+ personen om openlijker te leven. In grote steden zoals Moskou en Leningrad ontstonden kleine maar zichtbare gemeenschappen die gebruik maakten van de nieuwe vrijheid, hoewel de implementatie van de wetgeving varieerde tussen verschillende regio’s.
Healey belicht enkele vaak vergeten feiten: de vroege Sovjet-Unie was de eerste geïndustrialiseerde natie die het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht erkende. Ook stond de Sovjet-Unie samen met Weimar Duitsland korte tijd vooraan op het gebied van gendercorrecties door operaties. Medische experts in het land werkten samen met transgenders en ontwikkelden het idee dat gender geen eenvoudige binaire kwestie is van man of vrouw, maar eerder een spectrum. Voor mensen van kleur en degenen uit lagere sociale klassen waren de voordelen van de decriminalisatie echter vaak beperkt door aanhoudende economische en sociale barrières.
Op een moment dat reformistische socialisten, zoals de aanhangers van Karl Kautsky, conservatieve standpunten innamen over seksualiteit, keken de Russische bolsjewieken vooruit. Het erkennen van huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht gebeurde bijna organisch. Twee mensen van hetzelfde geslacht vroegen om te trouwen en de lokale rechtbanken en ambtenaren beslisten dat er geen reden was om de aanvraag af te wijzen. Dit stond in schril contrast met de wetgeving in andere landen, waar dergelijke aanvragen vaak afgewezen of bestraft werden.
Healey wijdt een aanzienlijk deel van zijn boek aan een van de partners in zo’n huwelijk: Evgenii Fedorovich M. Evgenii was als vrouw geboren maar had moeite met deze genderidentiteit. De Russische Revolutie gaf hem de hoop om zich als man te uiten. Hij werkte als politieke instructeur ver weg van zijn geboortedorp en begon een relatie met een vrouw, “S.”, met wie hij een gezin vormde. Tragisch genoeg werd Evgenii overgeplaatst naar een andere stad, wat leidde tot een breuk in de relatie en tot psychiatrische problemen en alcoholisme. Dit toont aan hoe persoonlijke omstandigheden en sociale veranderingen elkaar beïnvloedden in een tijd van grote historische omwentelingen.
De gesprekken van Evgenii Fedorovich met Sovjetpsychiaters tonen een revolutionaire politieke analyse van seksualiteit en gender. Healey wijdt zes hoofdstukken van zijn boek aan de snelle ontwikkeling van de Russische houding tegenover huwelijken van mensen van hetzelfde geslacht na de Revolutie tot aan het einde van het eerste Vijfjarenplan (1932). Er werd ingegaan tegen het idee dat een homoseksuele relatie ‘pervers’ is, de medicalisering werd al gauw achterwege gelaten, en uiteindelijk verklaarde de bioloog N.K. Kol’tsov dat er ‘geen tussengeslacht is, maar eerder een oneindig aantal tussengeslachten.’ Verschillende dokters kwamen samen in een commissie van experts, waar ideeën zoals die van Kol’tsov brede steun vonden. Deze dokters waren gedreven door hun ervaringen. Zodra het mogelijk was om vanaf begin jaren 1920 van geslacht te veranderen, werden de ziekenhuizen die deze procedures aanboden overspoeld met aanvragen van gewone Russen die hun leven met hun eigen lichaam hadden gevochten en eindelijk een oplossing zagen.
De commissie van dokters bracht een reeks enorm progressieve ideeën over gender en genderidentiteit voort, maar hun ideeën werden tragisch genoeg nooit volledig gerealiseerd. Toen Stalin zijn greep op de macht in de tweede helft van de jaren 1920 consolideerde, volgde een wrede sociale reactie. In 1933 werd de commissie officieel ontbonden. In 1936 werd homoseksualiteit opnieuw een misdrijf in Rusland. Deze reactionaire opstelling heeft nog altijd gevolgen: een aantal stalinistische groepen blijven ideeën over transgenderidentiteit, transseksualiteit, homoseksualiteit en biseksualiteit afdoen als ‘ondialectisch.’ De repressieve maatregelen onder Stalin leidden niet alleen tot een herinvoering van strafrechtelijke vervolging, maar ook tot een systematische onderdrukking van de LGBTQ+ gemeenschap door middel van staatspropaganda en politieke vervolging.
De reactionaire opstelling rond seksualiteit wordt vandaag nog steeds verdedigd in het kapitalistische Rusland. Activisten over de hele wereld zijn geschokt door de van overheidswege gesteunde vervolging van homo’s in Tsjetsjenië en de steeds toenemende legale en sociale homofobie in Rusland onder Poetin. Deze hedendaagse situatie weerspiegelt de lange historische strijd van de LGBTQ+ gemeenschap tegen onderdrukking en vervolging, die zijn wortels heeft in de periode van Stalin en de daaropvolgende decennia.
Healey is geen socialist, en zijn boek belicht de fascinerende geschiedenis van LGBTQ-bevrijding in Rusland door de lens van zijn academische opstelling. Veel van de terminologie in het boek is gedateerd. Maar de mensen die hij aanhaalt en de enorme vooruitgang die werd geboekt, verdienen het om meer dan een voetnoot in de geschiedenis te zijn.
De beste en meest rationele of ethische argumenten voor LGBTQ-bevrijding betekenen niets zonder een massabeweging om ze te ondersteunen. De historische verworvenheden na de Russische Revolutie gingen tragisch verloren onder het stalinisme door de contrarevolutionaire politieke onteigening van de werkende klasse. Vandaag moeten werkenden van alle genders, oriëntaties en identiteiten zich samen organiseren als klasse om de rechtse aanvallen te stoppen en te strijden voor volledige vrijheid, niet alleen in ons bestaan maar ook in de liefde.
In het verhaal van de heiligen Boris en Gleb wordt de liefde van George de Hongaar, een schildknaap, voor zijn meester Boris verteld; als Boris wordt vermoord, werpt George zich op het lichaam van zijn vriend, vragend om ook te mogen sterven “voordat jouw lichaam slap zal zijn geworden.” De sympathie van de auteur voor de wederzijdse liefde tussen Boris en George schijnt duidelijk door in het verhaal. Deze historische en literaire voorbeelden illustreren de diepgewortelde traditie van liefde en solidariteit die door de geschiedenis heen een bron van inspiratie en verzet is geweest voor de LGBTQ+ gemeenschap.