Wat we kunnen leren van Pierre Ramus – We leven in een tijd waarin veel mensen spreken over crisis. Economische crisis, politieke crisis, klimaatcrisis – het lijkt alsof de wereld in brand staat. Maar volgens de anarchistische denker Pierre Ramus is de werkelijke crisis waar we mee te maken hebben geen crisis van systemen, maar een crisis van de mensheid zelf.
Pierre Ramus (1882-1942) was een van de belangrijkste anarchistische denkers van de 20e eeuw. Geboren als Rudolf Großmann in Wenen, zette hij zich zijn hele leven in voor sociale rechtvaardigheid, arbeiderszelfbestuur en een vreedzame, libertaire samenleving zonder staatsdwang en kapitalistische uitbuiting. Hij was fel tegen militarisme en zag oorlog als een logisch gevolg van het kapitalistische systeem. Ramus geloofde niet in parlementaire politiek als middel tot verandering, maar in directe actie van de arbeidersklasse, zoals de algemene staking.
Zijn ideeën waren radicaal en confronterend, wat hem zowel de vijandschap van de staat als van marxistische bewegingen opleverde. Toch bleef hij onverminderd pleiten voor een anarcho-communistische samenleving, waarin arbeiders zelf de controle zouden hebben over productie en eigendom, zonder tussenkomst van kapitalisten of de staat. In 1926 hield hij een lezing waarin hij de structurele veerkracht van het kapitalisme blootlegde en de illusie ontmaskerde dat het systeem vanzelf zou instorten, zoals sommige marxisten hoopten. Volgens Ramus werden crises niet de ondergang van het kapitalisme, maar eerder momenten waarop het zich versterkte—altijd ten koste van de arbeidersklasse. Die analyse is vandaag de dag nog net zo relevant als toen.
Kapitalisme overleeft zijn eigen crises
Wat we keer op keer zien, is dat wanneer het kapitalisme in moeilijkheden komt, de lasten niet worden gedragen door de rijken, maar door de gewone mensen. Tijdens de financiële crisis van 2008 werden banken zoals ING en ABN AMRO met miljarden euro’s aan belastinggeld gered, terwijl duizenden werknemers hun baan verloren en de lonen in de jaren erna nauwelijks stegen. De huizenmarkt werd na de crisis opgekocht door investeerders, waardoor koopwoningen voor veel mensen onbereikbaar werden en huren explosief stegen. Tijdens de coronapandemie zagen we hetzelfde patroon: bedrijven als KLM ontvingen miljardensteun, terwijl zorgpersoneel met applaus werd afgescheept en flexwerkers massaal op straat kwamen te staan.
Ramus voorspelde dit al bijna een eeuw geleden: het kapitalisme gebruikt crises niet om zichzelf te corrigeren, maar als een excuus om de positie van de arbeidersklasse nog verder te verzwakken. Elke crisis wordt gebruikt om bezuinigingen door te voeren, sociale voorzieningen af te breken en de ongelijkheid te vergroten. En telkens wanneer mensen protesteren, krijgen ze te horen dat “er geen alternatief is.”
In plaats van te wachten tot het systeem “vanzelf” ineenstort, zoals sommige marxisten hoopten, pleitte Ramus voor directe actie. Niet via parlementaire hervormingen – die volgens hem slechts de illusie van vooruitgang boden – maar via revolutionaire strijd en algemene stakingen. En juist daar ligt de les voor vandaag: zolang we blijven vertrouwen op politici die beloven het systeem “eerlijker” te maken, verandert er niets. Echte verandering komt van onderop, door georganiseerde actie en directe strijd tegen de machten die ons klein proberen te houden.
De kracht van de algemene staking
Een van de krachtigste ideeën uit Ramus’ betoog is de oproep tot een algemene staking. Hij wees op de grote staking in Engeland, waar miljoenen arbeiders hun werk neerlegden. Volgens hem was dit een voorbeeld van wat nodig is: georganiseerde, directe actie van onderaf. Niet wachten op politici of vakbondsleiders, maar zelf de macht grijpen over de productie en de economie.
Dit idee is vandaag nog steeds relevant. Stakingen zijn een van de weinige middelen waarmee arbeiders echt druk kunnen uitoefenen. Wanneer werkenden samen weigeren om het systeem draaiende te houden, wordt duidelijk wie er werkelijk de maatschappij draaiende houdt. Dit is geen utopisch idee – we zien overal ter wereld dat georganiseerde arbeidersbewegingen wél verandering kunnen afdwingen.
De crisis van de mensheid
Wat Ramus uiteindelijk duidelijk maakt, is dat we niet zozeer te maken hebben met een “crisis van het kapitalisme”, maar met een crisis van de mensheid zelf. De werkende klasse staat op een kruispunt: óf ze blijft onderdrukt en wordt steeds verder uitgebuit, óf ze neemt haar lot in eigen handen en begint aan een werkelijke transformatie van de samenleving.
Kijk naar Nederland vandaag: de wooncrisis heeft koop- en huurwoningen voor veel mensen onbetaalbaar gemaakt, terwijl beleggers zonder problemen complete woonblokken opkopen. In de zorg werken mensen zich kapot voor lage lonen, terwijl commerciële zorginstellingen miljoenenwinsten maken. Leraren, schoonmakers en pakketbezorgers gaan de straat op voor een fatsoenlijk loon, terwijl grote bedrijven als Shell en Unilever miljarden belastingvoordelen krijgen. En als mensen in actie komen – of het nu boeren, klimaatdemonstranten of stakende arbeiders zijn – worden ze door de politie met harde hand aangepakt, terwijl de echte machthebbers buiten schot blijven.
De geschiedenis leert ons dat wachten op politieke oplossingen niet werkt. We zien hoe kabinetten vallen, verkiezingsbeloften worden gebroken en “linkse” partijen zich steeds aanpassen aan het kapitalistische systeem in plaats van het werkelijk te bestrijden. Wat nodig is, is organisatie, solidariteit en de moed om de fundamenten van het systeem zelf ter discussie te stellen. Niet nog een verkiezing lang hopen op verandering, maar directe actie ondernemen om een eerlijke samenleving af te dwingen.
Ramus’ ideeën mogen dan bijna een eeuw oud zijn, maar ze klinken nog altijd huiveringwekkend actueel.
De vraag is: hoe lang laten we ons nog in slaap sussen?