Enzo Traverso is een van de meest vooraanstaande historici van onze tijd. Geboren in 1957 in Italië, heeft hij zich gespecialiseerd in de geschiedenis van het moderne Europa, met een bijzondere focus op fascisme, totalitarisme, de Holocaust, en de intellectuele tradities van links. Hij combineert een diepgaande historische analyse met een scherp politiek en filosofisch inzicht, wat hem tot een unieke stem maakt in het debat over macht, herinnering en gerechtigheid.

Traverso begon zijn academische carrière in Italië en Frankrijk en werkt momenteel als hoogleraar aan Cornell University in de Verenigde Staten. Zijn werk heeft altijd de grenzen van de traditionele geschiedschrijving overschreden, met een kritische blik op hoe geschiedenis wordt geïnstrumentaliseerd in de hedendaagse politiek. Belangrijke thema’s in zijn oeuvre zijn onder andere de relatie tussen herinnering en macht, de erfenis van kolonialisme en kapitalisme, en de opkomst van nieuwe vormen van autoritarisme.

Wat betekent het om links te zijn in een tijd van neoliberalisme en post-fascisme?

Zijn bekendste werken, zoals The Origins of Nazi Violence (2003), Left-Wing Melancholia: Marxism, History, and Memory (2016) en The New Faces of Fascism: Populism and the Far Right (2019), hebben hem internationaal veel erkenning opgeleverd. Hij is niet bang om controversiële vragen te stellen, zoals: Hoe wordt de herinnering aan de Holocaust gebruikt in de hedendaagse politiek? Wat betekent het om links te zijn in een tijd van neoliberalisme en post-fascisme? En hoe kunnen we historische lessen gebruiken om de huidige crises te begrijpen?

Gaza Faces History

Traverso’s meest recente boek, Gaza Faces History, gaat verder waar zijn eerdere werk ophield. Hierin richt hij zich op de complexiteit van macht, geweld en herinnering in de context van de Israëlisch-Palestijnse kwestie. Door historische parallellen te trekken en scherpe kritiek te leveren op de wijze waarop de Holocaust-herinnering wordt ingezet, plaatst hij de tragedie van Gaza in een breder historisch en moreel kader.

Laten we dieper in gaan op Traverso’s ideeën over Gaza, herinnering, en de ethische verantwoordelijkheden die voortvloeien uit het gebruik van historische trauma’s in de hedendaagse politiek.

In een recente interview met democracynow.org en zijn nieuwe boek Gaza Faces History heeft historicus Enzo Traverso een vernietigende analyse gegeven van hoe de herinnering aan de Holocaust is vervormd en ingezet om het Israëlische beleid in Gaza te rechtvaardigen. Traverso’s scherpe kritiek raakt aan de kern van een ethisch en historisch dilemma: hoe wordt een van de grootste tragedies in de menselijke geschiedenis—de Holocaust—gebruikt als politiek instrument, en wat zijn de gevolgen voor de strijd om gerechtigheid in Palestina?

Herinnering als Civiele Religie

Traverso begint met te benadrukken dat de Holocaust-herinnering na de Tweede Wereldoorlog uitgroeide tot een soort “civiele religie” in westerse democratieën. Het diende als fundament voor het universalisme van mensenrechten en als een morele waarschuwing tegen toekomstige genocides. De belofte van “nooit meer” werd een leidraad voor politieke en ethische praktijken.

“De herinnering aan de Holocaust werd gebruikt om een beleid van onvoorwaardelijke steun aan de Israëlische bezetting van Palestijnse gebieden te rechtvaardigen,” zegt Traverso.

Maar, zoals Traverso stelt, heeft deze herinnering in de afgelopen decennia een “paradoxale metamorfose” ondergaan. In plaats van een universeel waarschuwingssignaal tegen onderdrukking te blijven, is de Holocaust-herinnering door Israël en westerse machten geïnstrumentaliseerd om steun te rechtvaardigen voor het Israëlische beleid in de Palestijnse gebieden.

Van Slachtoffer naar Dader: De Paradox van Gaza

Een van Traverso’s meest prikkelende argumenten is dat er in het discours rond Gaza een “omkering van de werkelijkheid” heeft plaatsgevonden. Hij vergelijkt de situatie met de bombardementen op Duitse steden tijdens de Tweede Wereldoorlog, zoals beschreven in W.G. Sebald’s On the Natural History of Destruction. Duitsers, hoewel slachtoffer van geallieerde bombardementen, zwegen over hun eigen lijden vanwege de gruwelijkheden die nazi-Duitsland elders aanrichtte.

“Nu bevinden we ons in een paradoxale situatie waarin de daders Hamas en de Palestijnen zijn, en de slachtoffers de Israëli’s. Dit is een omkering van de werkelijkheid,” zegt Traverso.

In Gaza echter, stelt Traverso, wordt deze morele complexiteit overboord gegooid. In plaats daarvan wordt een zwaarbewapende, door Israël belegerde en gebombardeerde Palestijnse bevolking afgeschilderd als dader, terwijl Israël zichzelf positioneert als het ultieme slachtoffer.

De Gevolgen van de Wapening van de Holocaust

Volgens Traverso is het wapenen van de Holocaust-herinnering niet alleen een politieke perversie, maar ook een gevaar voor het behoud van de morele integriteit van deze herinnering. Door kritiek op Israël te framen als antisemitisme, wordt het debat over de rechten van Palestijnen gemarginaliseerd. Tegelijkertijd bestaat er een risico dat de Holocaust-herinnering haar kracht verliest.

“Als de herinnering aan de Holocaust wordt gemobiliseerd ter verdediging van een genocidaal beleid, bereiden degenen die deze verdediging voeren mogelijk een nieuwe golf van antisemitisme voor,” stelt Traverso.

Traverso waarschuwt dat deze strategie de deur opent voor een toename van antisemitisme. Als kritiek op Israël als antisemitisch wordt bestempeld, kunnen mensen beginnen te geloven dat antisemitisme niet werkelijk problematisch is. In het ergste geval zouden sommigen zelfs kunnen aannemen dat de Holocaust een politieke mythe is, bedoeld om Israëlische politiek te rechtvaardigen.

Gaza en Genocide: Wat is de Morele Verplichting?

Traverso is niet bang om gevoelige termen te gebruiken en noemt de oorlog in Gaza een genocide. Hij benadrukt dat deze term niet lichtvaardig gekozen is. Door een volk systematisch te belegeren, te bombarderen en van fundamentele levensbehoeften te beroven, voldoet de situatie in Gaza volgens hem aan de kenmerken van genocide zoals geformuleerd door Raphael Lemkin.

Zijn stellingname dwingt ons tot een confrontatie met ongemakkelijke waarheden: Hoe lang kunnen we wegkijken van de structurele en systematische vernietiging van een volk? Hoe blijven we vasthouden aan morele waarden als ze worden misbruikt om onrecht te verdedigen?

Een Breder Politiek Kader: Post-Fascisme en de Nieuwe Rechten

Traverso’s analyse van Gaza is onderdeel van een breder perspectief op de opkomst van autoritaire, post-fascistische bewegingen wereldwijd. Hij ziet parallellen tussen de retoriek die wordt gebruikt om Israëlische acties te rechtvaardigen en de strategieën van de nieuwe radicaal-rechtse bewegingen, zoals Trumpisme en de opkomst van leiders als Giorgia Meloni en Marine Le Pen.

Volgens Traverso zitten we in een overgangsperiode waarin oude categorieën zoals fascisme en democratie niet langer volstaan om nieuwe vormen van autoritarisme en ideologisch geweld te beschrijven. Toch kunnen we deze fenomenen niet begrijpen zonder terug te grijpen naar de lessen van het verleden.

Het Morele Imperatief: Solidariteit en Waarheid

Traverso’s boodschap is zowel radicaal als dringend: we moeten de herinnering aan het verleden bevrijden van politieke instrumentalisatie en haar opnieuw in dienst stellen van universele gerechtigheid. Dit betekent dat we ons niet alleen moeten uitspreken tegen antisemitisme, maar ook tegen islamofobie, kolonialisme, en apartheid. De Holocaust-herinnering kan alleen betekenisvol blijven als zij consequent wordt toegepast om alle vormen van onderdrukking te bestrijden.

Zijn oproep is duidelijk: solidariteit met de Palestijnen betekent niet dat men blind is voor de complexe geschiedenis van antisemitisme en de Holocaust. Het betekent dat we trouw blijven aan de fundamentele waarden van rechtvaardigheid en menselijke waardigheid.

“We moeten ons het verleden herinneren om de toekomst te veranderen. Dat is de enige manier om het respect te behouden voor de offers van degenen die geleden hebben,” aldus Traverso.

Deze reflecties van Traverso vragen om een bredere maatschappelijke discussie. Hoe zorgen we ervoor dat de herinnering aan tragedies zoals de Holocaust niet wordt gebruikt om nieuwe onrechtvaardigheden te rechtvaardigen? En hoe kunnen we geschiedenis inzetten als een kracht voor emancipatie, in plaats van onderdrukking? Het antwoord ligt in kritisch denken, solidariteit en de moed om de waarheid te blijven spreken, zelfs als deze ongemakkelijk is.

---

---