Er bestaat een oude wijsheid die relevant is om in gedachten te houden: als de boodschap niet bevalt, richt je frustratie dan niet op de boodschapper. Wat volgt is een analyse van het economische systeem dat bekendstaat als kapitalisme. Dit systeem, ooit het symbool van vooruitgang en innovatie, bevindt zich nu in een crisis die dieper is dan velen ooit hadden voorzien.
Zoals econoom Richard Wolff treffend beschrijft: “Het is een systeem in zeer diep doodoo.”
Deze woorden, hoe speels ook geformuleerd, onthullen een angstaanjagende realiteit. De economische en sociale structuren die jarenlang als vanzelfsprekend werden beschouwd, vertonen steeds grotere barsten. Voor velen is dit moeilijk te accepteren. Ontkenning, zo legt Wolff uit, is een begrijpelijk maar destructief menselijk mechanisme. Het is de hoop dat als de realiteit niet onder ogen wordt gezien, deze vanzelf verdwijnt – alsof een dreigend probleem ophoudt te bestaan door het te negeren.
Wie is Richard Wolff?
Richard D. Wolff is een prominente Amerikaanse econoom, gespecialiseerd in marxistische economie en een van de meest uitgesproken critici van het kapitalistische systeem. Hij is emeritus hoogleraar economie aan de Universiteit van Massachusetts en docent aan The New School in New York. Wolff is bekend om zijn toegankelijke analyses van economische ongelijkheid, historische trends en de structurele zwaktes van kapitalisme.
Als auteur van invloedrijke boeken zoals Democracy at Work en Understanding Marxism, en als gastheer van het populaire programma Economic Update, legt hij complexe economische processen uit op een manier die zowel academici als het brede publiek aanspreekt. Zijn jarenlange observaties en analyses maken hem tot een unieke stem in het debat over economische alternatieven.
De prijs van ontkenning: wat kost het om de realiteit te negeren?
Politieke, culturele en economische leiders lijken het mechanisme van ontkenning te hebben omarmd. Hoe ongemakkelijk de waarheid ook is, deze onder ogen zien is noodzakelijk. Alleen door de werkelijkheid te confronteren, kunnen we de omvang van deze crisis begrijpen en stappen zetten naar een beter systeem.
De geschiedenis biedt tal van voorbeelden van systemen die faalden omdat ontkenning het inzicht in structurele problemen vertroebelde. Denk aan het Britse Rijk, dat zijn positie als wereldmacht verloor door het negeren van groeiende onafhankelijkheidsdrang in zijn kolonies. Maar hoe vertaalt dit naar de huidige crisis?
Het einde van kapitalisme: de barsten in een systeem
De gloriedagen van kapitalisme
Er was een tijd waarin kapitalisme het symbool was van vooruitgang. De industriële revolutie bracht technologische doorbraken en economische groei. Maar achter deze façade van vooruitgang schuilt een ongemakkelijke waarheid: het succes van dit systeem rust op de uitbuiting van velen voor het gewin van enkelen.
• Voorbeeld: Arbeiders die lange dagen maken in magazijnen of fabrieken bouwen letterlijk de fundamenten van onze economie. Hun arbeid creëert rijkdom, maar die rijkdom stroomt naar aandeelhouders en CEO’s. Zo profiteert een kleine elite van de inspanningen van de massa.
Van Imperium naar Imperium
De val van het Britse Rijk biedt een les. In de 18e eeuw groeide de onafhankelijkheidsdrang in de Amerikaanse koloniën. De Britse elite negeerde deze signalen, wat leidde tot verlies in de Onafhankelijkheidsoorlog (1776) en verdere neergang in de Eerste Wereldoorlog. Richard Wolff wijst erop dat ontkenning – het vermijden van ongemakkelijke waarheden – een belangrijke oorzaak was.
Ook het Amerikaanse kapitalisme lijkt een vergelijkbaar pad te bewandelen. Na een eeuw van ongekende economische groei (1870-1970) wordt de realiteit steeds pijnlijker zichtbaar: groeiende ongelijkheid, stagnerende lonen, en een economie die lijkt te draaien op schulden in plaats van werkelijke welvaart.
De menselijke prijs van economische vooruitgang
Waarom lonen niet meer stijgen
Vanaf de jaren 1970 kwam er een einde aan een eeuw van loonstijgingen. Ondanks groeiende arbeidsproductiviteit zijn de reële lonen (gecorrigeerd voor inflatie) in de Verenigde Staten amper gestegen. Hetzelfde geldt voor Nederland. Hoe kan dit?
1. Globalisering: Banen verplaatsten zich naar lagelonenlanden, waar bedrijven hun winsten konden maximaliseren.
2. Afname vakbondsmacht: De collectieve stem van arbeiders werd steeds zwakker, waardoor lonen achterbleven.
3. Kapitaal boven arbeid: Bedrijven geven de voorkeur aan aandeelhouderswinsten boven het verhogen van lonen.
• Concreet voorbeeld: In Nederland werken mensen harder dan ooit, maar zien zij de stijgende kosten van wonen, zorg en energie hun koopkracht uithollen. Een werkende ouder in de Randstad moet tegenwoordig gemiddeld 40% van het inkomen aan huur of hypotheek uitgeven, terwijl dit in de jaren 1970 rond de 25% lag.
De schuldenval: een illusie van welvaart
Om hun levensstandaard te handhaven, raakten huishoudens steeds afhankelijker van schulden. Dit patroon zien we terug in zowel de Verenigde Staten als Nederland.
• Voorbeeld VS: Amerikanen lenen om huizen, auto’s en zelfs hun onderwijs te financieren. Deze afhankelijkheid van krediet leidt tot financiële kwetsbaarheid.
• Voorbeeld NL: Nederlandse studenten beginnen hun carrière met duizenden euro’s studieschuld. Daarnaast hebben de hoge huizenprijzen veel gezinnen in een hypotheekval gelokt.
De schuldenval creëert een illusie van welvaart. Mensen lijken welvarender, maar zijn in werkelijkheid afhankelijk van financiële instellingen die profiteren van rentes en schulden.
Het kapitalistische systeem: op zijn laatste benen?
Kapitalisme heeft een patroon van cyclische crises. Zoals de financiële crash in 2008 aantoont, werkt het systeem ongelijkheid en instabiliteit in de hand. Tijdens de COVID-19-pandemie werd duidelijk hoe deze dynamiek voortduurt: terwijl essentiële werknemers hun gezondheid riskeerden, groeiden de winsten van de superrijken exponentieel.
Parallellen met het verleden
Historische voorbeelden, zoals Duitsland na de Eerste Wereldoorlog, laten zien hoe economische crises politieke instabiliteit voeden. Wanneer arbeiders herhaaldelijk worden getroffen, ontstaan extreme politieke bewegingen.
• Voorbeeld: Duitsland kende hyperinflatie in de jaren 1920, gevolgd door massale werkloosheid in de jaren 1930. Dit leidde uiteindelijk tot de opkomst van fascisme.
Ook vandaag zien we extremisme groeien, deels gevoed door economische ongelijkheid en het gevoel van verwaarlozing door het systeem.
Wat biedt een socialistisch alternatief?
Een socialistisch systeem biedt een visie waarin de behoeften van velen boven de winsten van enkelen worden gesteld. Enkele kernprincipes:
1. Collectieve basisrechten: Wonen, zorg en onderwijs worden gegarandeerd voor iedereen.
• Bijv.: Het behandelen van woningen als rechten in plaats van speculatieve handelswaar kan de Nederlandse woningcrisis oplossen.
2. Duurzaamheid: In plaats van uitputting van hulpbronnen streeft een socialistisch systeem naar evenwicht en rechtvaardige verdeling.
• Bijv.: Een progressieve CO2-belasting zorgt ervoor dat grote vervuilers niet langer gratis wegkomen.
3. Eerlijke beloning: Werk wordt gewaardeerd op basis van zijn maatschappelijke waarde, niet op basis van winstpotentieel.
De tijd dringt
Kapitalisme loopt op zijn laatste benen. De keuze is helder: doorgaan met een systeem dat ongelijkheid en instabiliteit structureel bevordert, of samen bouwen aan een samenleving die solidariteit en gelijkheid centraal stelt. De geschiedenis heeft ons al laten zien dat verandering onvermijdelijk is. Het is aan ons om die verandering in goede banen te leiden. Laten we kiezen voor een beter systeem – een systeem voor iedereen.
Meer lezen?
Terwijl het kapitalisme worstelt met interne crises, zet de opkomst van China de mondiale machtsverhoudingen op scherp. Ontdek hoe China de Amerikaanse hegemonie uitdaagt en wat dit betekent voor de toekomst van ons economische systeem. Lees verder: De opkomst van China: Een Nieuwe Wereldorde aan de Horizon.
Advertenties: Door op een van de advertenties te klikken, help je ons enorm—het kost jou niets, maar maakt een groot verschil voor ons!