In de zomer van 1936 stond Barcelona in vuur en vlam. De fascistische staatsgreep van generaal Franco dreigde heel Spanje te verzwelgen, maar de arbeidersklasse van Barcelona had andere plannen. Gewapend met vastberadenheid en een diep geloof in een vrije samenleving, organiseerden de arbeiders zich via de Confederación Nacional del Trabajo (CNT). Binnen enkele weken veranderde Barcelona in een levend laboratorium van arbeiderszelfbestuur en solidariteit. De trams reden, de fabrieken draaiden op volle toeren, en restaurants serveerden maaltijden – niet voor winst, maar voor de gemeenschap.
Wat hier gebeurde, was geen toeval, maar het resultaat van decennia van anarcho-syndicalistische organisatie. De CNT, opgericht in 1910, was een vakbond die geloofde in directe actie, zelforganisatie, en de ultieme afschaffing van de kapitalistische staat. Hun ideale samenleving was gebaseerd op solidariteit, gelijkheid en gemeenschappelijk beheer van middelen. Maar hoe ziet zo’n ideaal eruit als het wordt geconfronteerd met de rauwe realiteit van een fascistische opmars?
Advertentie:
De Collectivisatie van Barcelona: Een Revolutie in Actie
Na de succesvolle afweer van de fascistische troepen in juli 1936 ontstond een situatie die niemand had gepland maar velen hadden gehoopt: de arbeiders hadden de controle. Fabrieken, werkplaatsen, winkels en zelfs het openbaar vervoer werden onteigend en gerund door de mensen die er werkten. Onder leiding van de CNT werden bedrijven niet alleen democratisch bestuurd, maar ook geïntegreerd in een bredere, collectieve economie.
Een van de meest indrukwekkende voorbeelden was het tramnetwerk van Barcelona. Voorheen eigendom van een handvol rijke kapitalisten, werd het systeem overgenomen door de tramwerkers zelf. Binnen enkele dagen werden de lijnen gereorganiseerd, diensten verbeterd, en de kosten voor passagiers verlaagd. Waar voorheen winst de prioriteit was, stond nu de collectieve behoefte centraal. Werkers hadden gelijke zeggenschap over beslissingen, en de gemeenschap profiteerde direct van hun werk.
Spanningen en Bedreigingen
Deze revolutionaire experimenten vonden echter niet plaats in een vacuüm. Terwijl Franco’s troepen de stad bedreigden, stond de collectivisatie ook onder druk van binnenuit. Niet iedereen binnen de Republikeinse coalitie was even enthousiast over de radicale hervormingen van de CNT. Liberale Republikeinen en communistische partijen wilden de bestaande kapitalistische structuren in stand houden om internationale steun te verkrijgen. De CNT daarentegen was vastbesloten om niet alleen fascisme te bestrijden, maar ook kapitalisme en de staat zelf.
Het politieke spel werd nog complexer toen de schaarste begon toe te slaan. De oorlog en blokkades maakten het moeilijk om grondstoffen en voedsel te verkrijgen. Toch slaagden de arbeiders erin om met beperkte middelen de stad draaiende te houden, een prestatie die zowel hun organisatorische vaardigheden als hun vastberadenheid weerspiegelde.
Waarom Dit Verhaal Relevant Is
Het verhaal van Barcelona in 1936 is meer dan een hoofdstuk in de geschiedenis; het is een inspiratiebron én een waarschuwing. Het toont de kracht van de arbeidersklasse wanneer zij zich organiseert en laat zien dat alternatieven voor kapitalistische structuren niet alleen mogelijk, maar ook levensvatbaar zijn. Tegelijkertijd herinnert het ons eraan hoe fragiel zulke experimenten kunnen zijn in een wereld die wordt gedomineerd door autoritaire en kapitalistische machten.
Wat zouden we vandaag kunnen leren van de CNT en de collectivisaties in Barcelona? In een tijd van groeiende ongelijkheid, klimaatcrises en politieke instabiliteit is het idee van democratisch beheer van werkplekken en middelen actueler dan ooit. Het vraagt ons om na te denken over hoe we de economische structuren die ons leven domineren kunnen herontwerpen – niet voor winst, maar voor welzijn.
Een hedendaags voorbeeld is de situatie rondom GVB, het Amsterdamse vervoersbedrijf dat ooit een integraal onderdeel van de gemeente was. In de jaren ’90 werd GVB omgezet in een naamloze vennootschap, formeel losgekoppeld van de gemeentelijke organisatie. Sindsdien is “GVB” niet langer een afkorting van “Gemeentevervoerbedrijf”. Hoewel de gemeente Amsterdam nog steeds alle aandelen bezit, heeft deze transformatie de deur opengezet voor een meer marktgerichte benadering van openbaar vervoer. De vraag blijft: wie bepaalt de prioriteiten? Zijn het de reizigers en het personeel, of de aandeelhouder – in dit geval de gemeente – die onder druk kan komen te staan om efficiëntie boven publieke belangen te stellen?
De lessen uit Barcelona onderstrepen dat controle door en voor de gemeenschap essentieel is om publieke diensten werkelijk in het algemeen belang te laten werken. Het risico van verdere privatisering en commercialisering van een dienst als het openbaar vervoer in Amsterdam maakt deze historische ervaringen urgenter dan ooit. Kunnen we de dominantie van winstdenken doorbreken en opnieuw kiezen voor een openbaar vervoer dat radicaal democratisch wordt bestuurd, net zoals de CNT dat in Barcelona liet zien?
Droom Groot, Organiseer Sterk
De arbeiders van Barcelona leerden ons dat een andere wereld niet alleen denkbaar is, maar ook gebouwd kan worden – als we bereid zijn de strijd aan te gaan. Ze lieten zien dat solidariteit en organisatie krachtige wapens zijn tegen onderdrukking, of die nu van fascisten komt of van kapitalistische elites.
Wat houdt ons vandaag tegen?