Een Stappenplan voor Maatschappelijke Verandering – Anousha Nzume richt zich in haar boek ‘Hallo Witte Mensen’ rechtstreeks tot witte mensen, om hen bewust te maken van hun privileges en de diepgaande impact van institutioneel racisme. Als wit persoon zou het voor mij makkelijker zijn geweest als ik hier kon melden dat dit boek de moeite niet waard is, dat Nzume haar feiten niet op orde heeft of dat ze geen overtuigingskracht heeft. Dat we gerust verder kunnen slapen. Maar dat kan ik helaas niet.
De realiteit is onmiskenbaar en pijnlijk: de feiten en argumenten van Nzume zijn glashelder. Wit-zijn levert ook in Nederland allerlei voordelen op, en racisme is een eeuwenoud en wijdverbreid fenomeen. Dit is geen persoonlijke mening, maar een vaststelling die ondersteund wordt door talloze onderzoeken en getuigenissen. En dan rijst de vraag: wat nu? Wat doe je als je tot de pijnlijke conclusie komt dat je huidskleur je privileges verschaft in een samenleving die anderen systematisch uitsluit?
Advertentie:
Wat kan ik doen in een samenleving waarin mijn witte kleur mij pertinent voordeel biedt? Waar mensen met een donkere huidskleur stelselmatig minder kansen krijgen? Wat doe ik met het feit dat onze Nederlandse geschiedschrijving nog steeds slavernij en kolonisatie verdoezelt, en ons verkoopt als heldenverhalen over de VOC-tijd? Dit zijn vragen die ik niet kan negeren. Ze vereisen actie, en wel nu.
We moeten aan de slag. Dit is geen vrijblijvende keuze, maar een morele noodzaak. Voor mezelf heb ik een stappenplan opgesteld, en ik deel het hier graag. Misschien heeft u er ook iets aan, mocht u ook wit zijn. Deze stappen zijn verre van compleet, maar zie het als een bescheiden bijdrage aan een grootschalige en structurele maatschappelijke verandering die hard nodig is.
Stap 1: Zie kleur
Nzume bespreekt in haar boek het merkwaardige fenomeen dat witte mensen vaak zeggen geen kleur te zien en daarom niet racistisch te zijn. Deze zogenoemde ‘kleurenblindheid’ klinkt misschien nobel, maar uit diverse wetenschappelijke studies blijkt dat deze ideologie racisme juist doet toenemen in plaats van afnemen. Wanneer we zeggen dat we allemaal één zijn zonder oog te hebben voor verschillen, ontkennen we de realiteit van ongelijkheid en blijven we blind voor de machtsverschillen die in onze samenleving bestaan.
Dit is een lastige boodschap, vooral voor mensen zoals ik, die hechten aan een gevoel van eenheid en saamhorigheid. Maar Nzume maakt duidelijk dat het negeren van machtsverschillen gelijk staat aan het in stand houden ervan. Racisme is geen kwestie van doen alsof het niet bestaat; het is een systeem dat gevoed wordt door onwetendheid en passiviteit.
Voorbeeld van aanpassing: In plaats van te zeggen: “Ik zie geen kleur,” zeg: “Kleur doet er wél toe in hoe mensen de wereld ervaren en behandeld worden.”
Stap 2: Wees ongezellig
Wie heeft het niet meegemaakt? Je bent in een wit gezelschap en iemand begint over hoe ‘het toch allemaal wel erg is met de islam’ of over hoe ‘het nu echt klaar moet zijn met het gezeur over Zwarte Piet’. Zeker wanneer er niemand met een andere huidskleur aanwezig is, krijgt zo’n gesprek snel de toon van: “ze zijn hier te gast en daar mogen ze dankbaar voor zijn.” Het is verleidelijk om niets te zeggen, om het feestje niet te verpesten.
Maar zoals Nzume benadrukt, racisme bestrijden is nu eenmaal niet gezellig. Als we altijd alles gezellig hadden gehouden, zouden vrouwen nog steeds geen stemrecht hebben. Onderzoek toont aan dat witte mensen in een unieke positie verkeren om andere witte mensen te confronteren met hun vooroordelen. Het probleem van racisme is nu juist dat zwarte mensen vaak niet serieus genomen worden wanneer ze zich uitspreken. Als wit persoon heb ik dus de verantwoordelijkheid om me uit te spreken, zelfs als dat betekent dat ik de sfeer verpest.
Voorbeeld van aanpassing: Stel een vraag als: “Waarom denk je zo over de islam?” Dit opent een gesprek en kan helpen om vooroordelen te ontmantelen.
Stap 3: Luister aandachtig
In mijn leven ben ik verschillende keren uitgescholden, geïntimideerd en zelfs geweigerd vanwege mijn opvattingen en keuzes. Misschien raakt het thema racisme mij daarom zo diep; ik voel hoe het is om gediscrimineerd te worden. Maar door het lezen van Nzume’s boek besef ik nog meer dat ik nooit echt weet hoe het is om slachtoffer te zijn van racisme. Ik word nooit in een winkel door bewakers gevolgd vanwege mijn huidskleur. Mijn kleur – en mijn religie – zijn nooit redenen geweest dat mensen bang voor mij zijn, dat ik een lager middelbare schooladvies heb gekregen of een baan ben misgelopen. Mijn blauwe ogen zorgen ervoor dat de conducteur mijn onschuld gelooft als ik vergeten ben in te checken met mijn OV-kaart.
De ervaringen van mensen van kleur en moslims zijn vaak heel anders. Zij delen verhalen van grove en openlijke discriminatie, maar ook van meer subtiele, bedekte vormen van racisme die soms des te pijnlijker zijn. Deze verhalen zijn belangrijk, want wetenschappelijk onderzoek toont aan dat wanneer mensen zich inleven in de situatie van anderen, zij empathie kunnen ontwikkelen en hun vooroordelen verminderen. Luisteren naar de ervaringen van mensen die slachtoffer zijn van racisme, geeft inzicht, kennis en verandert onze houding.
Voorbeeld van aanpassing: Maak een bewuste keuze om naar verhalen van mensen van kleur te luisteren, niet om te reageren, maar om te begrijpen.
Stap 4: Geef ruimte
Onlangs werd ik gevraagd om een Ted Talk te geven over maatschappelijke verhoudingen. Ik stond te springen van vreugde: dit stond al heel lang op mijn wensenlijstje! Terloops voegde de organisator eraan toe dat er geen deelnemer met een migratieachtergrond was aan de reeks Ted Talks, en door mijn toezegging zou er ook geen plek meer voor zijn. Met andere woorden, er zou een reeks Ted Talks over onze samenleving plaatsvinden met alleen maar witte mensen.
Ik besloot af te zien van deze eer en stelde in plaats daarvan een aantal mensen van kleur voor die een uitstekende Ted Talk zouden kunnen geven. Nee, leuk was het niet, maar Nzume heeft een punt: witte mensen moeten ruimte maken. Het is een simpele rekensom: er kunnen alleen meer mensen van kleur op goede posities komen als witte mensen daar af en toe vanaf stappen.
Voorbeeld van aanpassing: In plaats van die uitnodiging aan te nemen, wijs iemand aan die ondervertegenwoordigd is en vraag of die persoon kan deelnemen.
Aan de slag
De uitdagingen die voor ons liggen zijn immens, maar ook noodzakelijk. Witte mensen moeten hun bevoorrechte positie erkennen en actief werken aan een rechtvaardigere samenleving. Dit betekent niet alleen luisteren en leren, maar ook ongemak accepteren, ruimte maken en actie ondernemen. De tijd voor passiviteit is voorbij; het is tijd om op te staan en samen te strijden voor een toekomst waarin gelijkheid geen idealistisch doel is, maar een werkelijkheid.
Laten we niet wegkijken, maar in actie komen.