Terwijl Trump in de Verenigde Staten universiteiten onder druk zet met dreigementen en sancties, zouden wij in Amsterdam niet zelfgenoegzaam achterover mogen leunen. Wat zich daar afspeelt, is geen lokaal incident of typisch Amerikaans spektakel — het is een schoolvoorbeeld van autoritair bestuur dat de universiteit wil breken als bastion van kritisch denken. Door fondsen in te trekken, diversiteit te demoniseren en academische onafhankelijkheid te ondermijnen, probeert Trump de intellectuele ruggengraat van de samenleving te verlammen. En dat raakt ook ons. Want kennis kent geen grenzen, maar autoritarisme evenmin. Wie denkt dat het bij Harvard stopt, vergist zich. Stilte is geen neutraliteit — het is medeplichtigheid.
Wat Trump momenteel doet in de VS lijkt regelrecht uit het draaiboek van een oude Sovjetstaat te komen. Zijn regering bedreigt prestigieuze universiteiten zoals Harvard met het stopzetten van miljarden aan federale onderzoeksgelden. Simpelweg omdat deze instellingen weigeren zich te schikken naar politieke eisen die haaks staan op academische vrijheid.
Zo eist de regering-Trump dat Harvard activisme op de campus beperkt, stopt met diversiteits- en inclusieprogramma’s, en zelfs haar bestuursstructuur aanpast. En alsof dat nog niet genoeg is, dreigt Trump ook om de belastingvrije status van de universiteit in te trekken. Hij beschuldigt Harvard ervan “politiek en ideologisch vergif” te verspreiden — een beschuldiging die rechtstreeks uit de mond van een autoritaire leider lijkt te komen.
Harvard heeft publiekelijk laten weten dat het zich niet zal laten intimideren. En terecht. Wat hier gebeurt is niets minder dan een poging om de universiteit onder direct toezicht van de federale regering te plaatsen. De officiële aanleiding is ‘strijd tegen antisemitisme’ en kritiek op DEI-beleid (Diversiteit, Gelijkheid en Inclusie), maar de werkelijke drijfveren zijn veel fundamenteler: anti-intellectualisme en machtswellust. Trump is bezig een maffiastaat op te bouwen, waarin alle macht, geld en invloed via één centraal figuur – hijzelf – loopt.
Universiteiten zoals Harvard vormen een bedreiging voor zo’n autoritair systeem. Ze hebben geld, invloed en — misschien wel het belangrijkste — een onafhankelijke geest. Ze zijn plekken waar kritisch denken wordt ontwikkeld en gedeeld. Dat moet in de kiem gesmoord worden, als het aan Trump ligt.
Kijk wat er gebeurde bij Columbia University. Zij probeerden wél te buigen onder druk, gaven toe aan eisen in de hoop dat de aanval dan zou stoppen. Maar dat bleek ijdele hoop: de overheid schortte alsnog $400 miljoen aan onderzoeksgeld op. Vervolgens werd er zelfs een zondebok gezocht in het universiteitsbestuur — zonder resultaat. Columbia boog, en kreeg er niets voor terug.
Harvard lijkt geleerd te hebben van deze fout. Hun reactie is helder: je kunt niet onderhandelen met een maffiastaat. Wie een beetje toegeeft, verliest uiteindelijk alles.
Trump heeft al aangekondigd dat hij meerdere wapens wil inzetten tegen universiteiten: hun belastingvoordelen afpakken, hun fondsen belasten, internationale studenten wegjagen (een belangrijke inkomstenbron), en ook de studiefinanciering onder druk zetten. Vooral onderzoeksbeurzen zijn een makkelijk doelwit, omdat die individueel kunnen worden ingetrokken. Dat maakt ‘verdeel en heers’ makkelijker uitvoerbaar.
De meeste universiteiten in de VS zouden failliet kunnen gaan als dit beleid doorgaat. Zelfs Harvard, met zijn miljardenfonds, zou flinke klappen kunnen krijgen. De enige uitweg is een radicale koerswijziging. Universiteiten moeten stoppen met prestigejacht en competitie, en zich opnieuw gaan richten op hun kerntaak: onderwijs en kennisdeling voor zo veel mogelijk mensen.
Een inspirerend voorbeeld is Bard College. In plaats van zich terug te trekken, breidde Bard zijn onderwijs juist uit — zelfs tot in gevangenissen. Meer dan 400 studenten volgen daar onderwijs via het Bard Prison Initiative. Duizenden anderen zitten op gratis Bard High School Early Colleges in meerdere steden. Dat is pas publieke verantwoordelijkheid nemen.
Wat we nu zien in de VS is geen losstaand incident. We zagen het eerder in Rusland, waar onafhankelijke universiteiten werden weggevaagd. In Hongarije richtte Orban zich doelbewust op kritische academische instellingen. En het gevolg? Een diepe, blijvende verarming van kennis en kritiek. Mensen die decennia later afstudeerden in de Sovjet-Unie begrepen de theorieën van hun voorgangers uit de jaren ’20 niet eens meer — zó groot was het kennisverlies.
We moeten stoppen met doen alsof dit soort aanvallen ons niet raken. De lessen zijn duidelijk, ook voor ons hier in Amsterdam: kennisproductie en intellectuele vrijheid staan wereldwijd onder druk. En wie denkt dat je autocraten te slim af kunt zijn door een beetje mee te buigen, vergist zich. Je geeft een stukje toe, en ze pakken de rest.