Waarom Wij Ons Zorgen Moeten Maken – In een tijd waarin we al bijna murw zijn geslagen door berichten over surveillance, kunstmatige intelligentie (AI) en de privatisering van publieke systemen, is het bedrijf Palantir een naam die steeds vaker opduikt. Misschien heb je hun naam gehoord in verband met militaire operaties, immigratiediensten of zelfs… fastfoodketens zoals Wendy’s. Maar wat is Palantir werkelijk? En waarom zouden wij – ook hier in Nederland – uiterst kritisch moeten zijn?
Wat is Palantir?
Palantir Technologies is een Amerikaans technologiebedrijf, opgericht door onder anderen Peter Thiel, de miljardair-investeerder bekend van PayPal en zijn uitgesproken libertarische opvattingen. Het bedrijf levert software voor het verzamelen, analyseren en interpreteren van gigantische hoeveelheden data. Met die data helpen ze klanten – van geheime diensten tot politiecorpsen en commerciële giganten – om beslissingen te nemen. Soms gaat dat over logistiek, maar vaker nog over surveillance, militaire operaties en zelfs het selecteren van doelwitten.
En dat alles steeds vaker aangestuurd door kunstmatige intelligentie.
De naam “Palantir” is geen toeval: in J.R.R. Tolkien’s Lord of the Rings zijn Palantíri magische stenen waarmee men op afstand kan zien wat elders gebeurt – maar die ook het risico dragen te worden gecorrumpeerd door kwaadwillenden. Een cynische, maar uiterst passende naam voor een bedrijf dat zelf niet vies is van ‘onpopulaire’ samenwerkingen, zoals hun eigen CEO Alex Karp het omschrijft.
Angst als Businessmodel
Palantir is gebouwd op een simpel principe: angst verkoopt. Na de aanslagen van 11 september 2001 groeide de vraag naar surveillance-expertise explosief. Overheden, vooral de Amerikaanse, wilden méér informatie over potentiële dreigingen, binnen en buiten de landsgrenzen.
Palantir leverde. En niet alleen met technische oplossingen, maar vooral met een ideologie: de wereld is gevaarlijk, onzeker, en alleen radicale technologische controle kan ons redden.
Zoals CEO Karp zelf zegt: “Slechte tijden zijn goed voor Palantir.” Angst, oorlog en maatschappelijke onrust zijn simpelweg marktkansen.
Palantir’s Infiltratie van de Overheid
Vandaag de dag werkt Palantir voor onder andere het Amerikaanse ministerie van Defensie, de FBI, ICE (de beruchte immigratiedienst) én de IRS (de Amerikaanse belastingdienst). De nieuwste ontwikkeling? Onder de Trump-administratie lijkt Palantir nog nauwere banden te smeden met de federale overheid. Er zijn plannen om Palantir als de “centrale operationele software” van de Amerikaanse overheid te installeren, met toegang tot alles: belastinggegevens, gezondheidsinformatie, militaire gegevens.
Een private onderneming, gerund door libertaire miljardairs, die controle krijgt over vitale publieke infrastructuur. Wat kan er misgaan?
En nee, dit blijft niet beperkt tot de VS.
De Europese en Nederlandse Connectie
Ook in Europa wordt Palantir steeds actiever. In Duitsland leverde Palantir surveillance-software aan de politie onder het project “Hessen Data”, ondanks felle kritiek van privacywaakhonden. In het Verenigd Koninkrijk werkt Palantir samen met de NHS (het nationale gezondheidssysteem) om zorgdata te beheren.
En Nederland? Onze overheid kijkt vaak jaloers naar “efficiënte” data-oplossingen uit Silicon Valley. Denk aan de toeslagenaffaire: ook hier bleek dat massale data-analyse, in handen van verkeerde systemen, kan leiden tot systematische discriminatie en rechtsongelijkheid.
Bovendien zijn we niet naïef: als de Nederlandse overheid óf multinationals hier kansen zien om kosten te besparen of controle te vergroten, zal de verleiding groot zijn om bedrijven zoals Palantir binnen te halen. Zeker nu digitalisering, AI en “predictive policing” in Nederland hoog op de agenda staan.
Het VVD-kabinet van Rutte heeft eerder gepleit voor meer gebruik van algoritmes in de sociale zekerheid en politieoptreden – vaak zonder transparantie of noemenswaardige ethische controle. Als we niet opletten, is het slechts een kwestie van tijd voordat Palantir of vergelijkbare bedrijven hier vaste voet aan de grond krijgen.
Controle Versus Democratie
Palantir claimt dat ze “onze bondgenoten” helpen en “de wereld veiliger maken”. Maar wie controleert een private onderneming die zelf de infrastructuur van toezicht bouwt? Wie waakt er over de algoritmes die straks bepalen wie wel of geen medische zorg krijgt, wie verdacht wordt, wie gecontroleerd moet worden?
In werkelijkheid betekent hun opmars dat democratische controle verdwijnt en wordt vervangen door bedrijfsmatige besluitvorming.
Zoals Juan Pinto, voormalig Palantir-medewerker, het treffend zei: “We bewegen ons richting bestuur door algoritmes, gestuurd door mensen met winst- en machtsdoelstellingen.”
Dit is de logica van het laatkapitalisme: publieke goederen – informatie, veiligheid, gezondheid – worden geprivatiseerd en vercommercialiseerd, onder het mom van efficiëntie en innovatie. Maar in werkelijkheid wordt ons collectieve leven een nieuwe bron van winst voor de tech-elite.
Wat kunnen we doen?
Ook in Nederland moeten we opkomen voor openheid en controle. We moeten zorgen dat duidelijk is hoe data wordt verzameld en gebruikt, en wie daarover beslist. Technologie moet altijd onder duidelijke regels vallen. Regels die beschermen wat echt belangrijk is: mensenrechten, vrijheid en democratie.
We moeten geen geheime afspraken toestaan met techbedrijven. Over alle projecten rond data en kunstmatige intelligentie moet volledige openheid zijn. Er moeten strenge wetten komen die handel in persoonlijke data en massasurveillance beperken. En er moet altijd democratische zeggenschap zijn over welke technologieën we wel of juist niet willen gebruiken.
Belangrijk is dat technologie een middel blijft, niet een doel op zich. Als technologische ontwikkelingen onze vrijheden bedreigen, moeten we daar duidelijk en krachtig ‘nee’ tegen zeggen.
Palantir laat ons zien dat technologische vooruitgang zonder politieke waakzaamheid een giftige cocktail is. Een samenleving waarin privébedrijven alle informatie beheren, alle beslissingen sturen en uiteindelijk bepalen wie ‘binnen’ of ‘buiten’ valt, is geen dystopische nachtmerrie meer – het is een realistisch risico.
Als we willen dat de digitale toekomst sociaal, rechtvaardig en vrij blijft, zullen we die strijd nú moeten voeren.