In een tijd waarin we murw zijn geslagen door berichten over surveillance, kunstmatige intelligentie (AI) en de verregaande privatisering van publieke systemen, duikt de naam Palantir steeds nadrukkelijker op. Misschien heb je het voorbij zien komen in de context van militaire operaties, immigratiediensten, of zelfs fastfoodketens als Wendy’s. Maar wat is Palantir precies? En waarom zouden wij – ook in Nederland – ons hier ernstig zorgen over moeten maken?
Wat is Palantir?
Palantir Technologies is een Amerikaans technologiebedrijf, mede opgericht door Peter Thiel – de libertaire miljardair achter PayPal. Het bedrijf levert software voor het verzamelen, analyseren en koppelen van enorme hoeveelheden data. Hun systemen worden gebruikt door inlichtingendiensten, politiekorpsen en bedrijven, vaak voor surveillance, militaire planning of risicoselectie. Met de opkomst van AI zijn deze toepassingen alleen maar krachtiger – en gevaarlijker – geworden.
De naam is niet willekeurig gekozen: in Tolkien’s wereld zijn Palantíri magische stenen waarmee men op afstand alles kan zien – maar ze kunnen ook misleiden en corrumperen. Een veelzeggende metafoor voor een bedrijf dat zelf steeds moeilijker te controleren valt.
Angst als Businessmodel
Na de aanslagen van 11 september explodeerde de vraag naar datagedreven veiligheid. Palantir speelde hierop in met niet alleen geavanceerde technologie, maar ook een ideologisch narratief: de wereld is gevaarlijk, en alleen radicale technologische controle kan ons redden. Ze verkochten geen software, maar een wereldbeeld.
Het Vrijheidsframe van Palantir
Wat Palantir bijzonder maakt, is hoe het zich weet te positioneren als verdediger van de vrijheid. In speeches en campagnes benadrukt CEO Alex Karp dat het bedrijf aan de kant van democratie en mensenrechten staat. Palantir stelt zich op als noodzakelijk baken van orde in een chaotische wereld – een bedrijf dat niet vriendelijk is, maar wél goed.
In werkelijkheid verhult dit verhaal een sluipende machtsgreep: door zichzelf te presenteren als bondgenoot van democratie, slagen ze erin om fundamentele machtsoverdracht – van overheid naar markt – onopgemerkt door te voeren. Vrijheid wordt een marketingterm, terwijl de infrastructuur van toezicht stilletjes groeit.
Van Software naar Staatsmacht
Vandaag de dag werkt Palantir voor het Amerikaanse ministerie van Defensie, de FBI, ICE en de belastingdienst IRS. Onder de Trump-regering kreeg het bedrijf de opdracht een allesomvattende ‘master database’ te bouwen. Gegevens van de IRS, sociale diensten en immigratie werden samengebracht in één systeem – toegankelijk via Palantirs Foundry-software. Ambtenaren kunnen met één klik zien waar iemand woont, werkt, hoe hij stemt, of hij belasting betaalt.
Intern noemt Palantir dit “ImmigrationOS”: een platform dat realtime arrestaties mogelijk maakt. De drijvende krachten hierachter? Niet alleen Peter Thiel, maar ook Elon Musk, die via een nieuw ‘ministerie van Government Efficiency’ (DOGE) dataconsolidatie tot topprioriteit heeft gemaakt. Medewerkers van DOGE zouden zich zelfs fysiek toegang hebben verschaft tot federale IT-systemen om Palantir-software te installeren – onder politiebegeleiding.
Ook Europa Loopt Warm
Wie denkt dat dit een Amerikaans fenomeen is, vergist zich. In Duitsland levert Palantir surveillancesoftware aan de politie in het project “Hessen Data”, ondanks bezwaren van privacywaakhonden. In het VK beheert Palantir medische gegevens via de NHS. En Nederland? Hier groeit de politieke bereidheid om algoritmes en AI in te zetten voor veiligheid en sociaal beleid.
De VVD – jarenlang de dominante partij in kabinetten-Rutte – pleitte openlijk voor het gebruik van algoritmes bij politieoptreden en sociale zekerheid. Vaak zonder transparantie of toetsing op mensenrechten. De toeslagenaffaire toonde pijnlijk aan wat er mis kan gaan als data-analyse wordt losgelaten op kwetsbare burgers. Toch blijft de verleiding groot: kostenbesparing, controle en ‘efficiënte’ besluitvorming spreken politici en beleidsmakers aan.
Kafka in de Polder: Palantir in Nederland
Na jaren van ontkenning heeft de Nederlandse overheid toegegeven dat de politie al sinds 2011 gebruikmaakt van Palantir-software. De bevestiging kwam pas na juridische druk en Woo-verzoeken, en zelfs dan bleef het grootste deel van de vrijgegeven documenten – meer dan 99 procent – zwartgelakt. Uit het weinige dat wél leesbaar is, blijkt dat contracten werden gesloten onder geheimhoudingsverklaringen, ondertekend door toenmalige topambtenaren zoals Dick Schoof, inmiddels demissionair premier.
De software wordt gebruikt binnen een project met de Orwelliaanse naam Raffinaderij, bedoeld om grote databestanden over burgers te koppelen en analyseren. Officieel gaat het om het bestrijden van zware criminaliteit, maar de schaal en geheimhouding roepen grote zorgen op. Het systeem combineert gestructureerde én ongestructureerde data: van reisgedrag tot financiële transacties, van sociale netwerken tot camerabeelden.
Critici zoals hoogleraar Bob de Graaff spreken van een “wildgroei aan vrijwel ongecontroleerde inlichtingenactiviteiten”. De Nederlandse burger heeft nauwelijks mogelijkheden om zich tegen dit soort dataverzameling en patroonherkenning te verweren. De inzet van Palantir in Nederland is jarenlang buiten het zicht van parlement en samenleving gehouden – zonder openbare aanbesteding, zonder democratisch debat.
Dat is niet alleen zorgwekkend, het bevestigt ook de kern van het probleem: wie eenmaal begint met ‘discrete’ technologieën voor veiligheid, creëert een parallel systeem van macht. Een systeem waar toezicht verdwijnt en geheimhouding regeert. Zoals een jurist het omschreef: dit is Kafka in de polder.
De Fundamentele Vraag
Palantir zegt de wereld veiliger te maken. Maar wie controleert een bedrijf dat zelf het toezicht organiseert? Wie bepaalt wat hun algoritmes als verdacht beschouwen? En waar ligt de grens tussen veiligheid en controle?
Wat hier gebeurt, is geen onschuldige modernisering, maar een technocratische machtsverschuiving waarbij democratische controle wordt ingeruild voor bedrijfsmatige besluitvorming. Dit is het laatkapitalisme in actie: publieke infrastructuur wordt geprivatiseerd, publieke waarden vervangen door winstprikkels.
Wat Nu?
Nederland moet nu kiezen. Laten we private techbedrijven onze democratische infrastructuur vormgeven? Of eisen we transparantie, wettelijke kaders en publieke controle? Zonder wetgeving en burgerlijke betrokkenheid verliezen we grip op onze digitale toekomst.
Technologie moet een middel blijven, geen doel. Vrijheid is niet gebaat bij alziende software en gesloten contracten. Als we een rechtvaardige digitale samenleving willen, moeten we daar actief voor vechten. Niet morgen, maar nu.
Op 25 juli 2025 viel de FBI vroeg in de ochtend een huis in Portland binnen. Daar arresteerden ze een 24-jarige op basis van federale aanklachten die terug te voeren zijn op een protest bij het ICE-gebouw. Deze persoon riskeert een celstraf van wel twintig jaar. De beschuldigingen: het “aanvallen” van een agent en het beschadigen van de gevel van het ICE-kantoor in Zuidwest-Portland, begin juni. De identificatie kwam tot stand via gezichtsherkenning. Eén foto, waar het gezicht duidelijk op stond, werd door de software gehaald—een foto gemaakt door Mark Graves, fotograaf van de Oregonian.
Pas op
Elke camera is, hoe je het ook wendt of keert, een wapen in handen van de staat. Ze vormen een gevaar voor iedereen die terugvecht. Het maakt niet uit of het gaat om een professionele journalist die zegt “gewoon zijn werk te doen,” een livestreamer die beweert “aan onze kant te staan,” of een demonstrant die alleen even iets voor sociale media wil filmen—uiteindelijk werken alle camera’s in het voordeel van de politie. Deze zaak is daar een nieuw bewijs van, en beslist niet het enige. Nu AI en gezichtsherkenning steeds verder worden uitgerold, is het belangrijker dan ooit om camera’s bij acties te blokkeren, te bedekken en, als het niet anders kan, te verwijderen.
Ondertussen zijn de aantallen demonstranten de afgelopen weken gedaald. Het overgebleven protest voelt inmiddels als een speelveld voor extreemrechtse trollen die hopen op virale filmpjes en snel geld. Bijna elke nacht wordt er wel iemand opgepakt, vaak met zware federale aanklachten tot gevolg. ICE zelf gaat ongestoord door: deportaties vinden gewoon plaats, voertuigen rijden af en aan, en medewerkers worden nauwelijks gehinderd. Toch blijven oproepen circuleren om mee te doen, vaak zonder dat mensen stilstaan bij de risico’s en gevolgen. Het activisme verandert zo in een eindeloze cyclus van offers brengen, zonder dat de macht echt wankelt.
Daarbovenop duiken ook oude, ongewenste gezichten weer op. Mason Lake—een beruchte klikspaan die in 2020 iemand de cel in hielp—loopt er opnieuw rond en verdient aan beelden van de protesten. Hij noemt zichzelf nu “Channel Heed” of “Lake Vide Production Co.”. Ook DeAndre Bush, beter bekend als Sol Luna, is terug met zijn livestreams. Zijn beelden zijn in 2020 en 2021 gebruikt om mensen op te sluiten.
Maar uiteindelijk doen de namen er niet eens zoveel toe. Iedereen met een camera is een potentiële verklikker.
Houd elkaar veilig. Houd camera’s weg van acties.
Portland mobiliseert uit solidariteit met immigrantenprotesten in Los Angeles.
