In de afgelopen jaren heeft de Alternative für Deutschland (AfD) een opmerkelijke groei doorgemaakt, vooral in het oosten van Duitsland. Wat ooit begon als een eurosceptische partij, gericht op verzet tegen de euro en de Europese Unie, is nu geëvolueerd tot een partij die het politieke landschap opschudt met een nationalistische en sterk anti-immigratie agenda.
Bij de deelstaatverkiezingen in Thüringen van september 2024 werd de AfD voor het eerst de grootste partij, met bijna 30% van de stemmen. Dit was een politieke aardverschuiving die tot grote onrust heeft geleid in Duitsland. Maar hoe is de AfD zo ver gekomen, en waarom resoneert hun boodschap vooral in Oost-Duitsland?
De Oorsprong van de AfD: Van Eurokritiek tot Nationalisme
De AfD werd opgericht in 2013 door een groep economen en intellectuelen die zich verzetten tegen de euro en de economische steunpakketten voor landen zoals Griekenland. De partij was aanvankelijk een soort academische, rechtse protestpartij die vooral economisch conservatieve standpunten innam. Ze hadden kritiek op de Europese Unie en pleitten voor een terugkeer naar een strikter nationaal beleid.
Dit veranderde echter drastisch tijdens de migratiecrisis van 2015, toen meer dan een miljoen vluchtelingen, voornamelijk uit Syrië en Afghanistan, naar Duitsland kwamen. Deze humanitaire beslissing, genomen onder leiding van bondskanselier Angela Merkel, veranderde het politieke debat en gaf de AfD nieuw momentum. Hun boodschap verschoof van euroscepsis naar een harde anti-immigratieretoriek, waarbij ze de groeiende zorgen over de integratie van moslims en migranten uitbuitten.
Advertentie:
Waarom Resoneert de AfD Vooral in Oost-Duitsland?
De opkomst van de AfD in Oost-Duitsland kan worden verklaard door verschillende diepgewortelde sociale en economische factoren. Sinds de hereniging van Duitsland in 1990 is het voormalige oosten economisch achtergebleven bij het westen. De lonen zijn lager, werkgelegenheid is minder stabiel, en veel industrieën zijn verdwenen. Deze economische ongelijkheid heeft geleid tot een gevoel van verwaarlozing door de nationale overheid, een gevoel dat de AfD effectief weet te benutten door zich op te werpen als de stem van de vergeten regio’s.
Daarnaast kampen veel Oost-Duitsers met een identiteitscrisis die teruggaat tot de val van de Berlijnse Muur. De hereniging betekende voor velen niet alleen het verlies van economische zekerheid, maar ook van een duidelijk gevoel van identiteit. De AfD speelt hierop in door een nationalistisch alternatief te bieden. Hun boodschap is dat nationale soevereiniteit moet worden hersteld, en dat Duitsland weer van de Duitsers moet worden. Dit appelleert aan de behoefte van velen in het oosten om zich opnieuw trots en veilig te voelen binnen hun land.
Een derde factor die de populariteit van de AfD in Oost-Duitsland verklaart, is het verschil in hoe het verleden wordt beleefd. In West-Duitsland is er sinds de Tweede Wereldoorlog een diep collectief schuldgevoel opgebouwd over de Holocaust en de nazi-tijd, iets dat in het oosten veel minder aanwezig is. De AfD gebruikt deze historische kloof door te suggereren dat Duitsland zijn verleden moet loslaten en zich moet richten op nationale trots. Voor veel Oost-Duitsers, die minder belast zijn met het schuldgevoel over de oorlog, is dit een aantrekkelijk perspectief.
De vluchtelingencrisis van 2015 vormde een belangrijk keerpunt. Veel Oost-Duitsers, die voor het eerst geconfronteerd werden met grote aantallen migranten en vluchtelingen, voelden zich onzeker en bedreigd door de plotselinge culturele veranderingen. De AfD speelde hierop in door te waarschuwen voor de “islamisering van Duitsland” en de dreiging die migranten zouden vormen voor de Duitse samenleving. Deze retoriek vond vooral in het oosten gehoor, waar de sociale cohesie al onder druk stond door de economische achterstand en identiteitscrisis.
Deze combinatie van economische achterstelling, identiteitsverlies, het ontbreken van een diep collectief schuldgevoel en de angst voor migratie heeft de AfD in Oost-Duitsland een sterke basis gegeven. Ze positioneren zich als de partij die de zorgen van deze regio’s begrijpt en durft te benoemen, wat hun populariteit in het oosten van Duitsland blijft versterken.
Extreemrechts en Antidemocratisch: Wat is de Werkelijke Bedreiging?
Wat de opkomst van de AfD bijzonder zorgwekkend maakt, is de radicalisering van de partij in de afgelopen jaren. Onder leiding van figuren zoals Björn Höcke, een van de meest prominente kopstukken van de AfD in Thüringen, heeft de partij een steeds extremere koers gevaren. Höcke staat bekend om zijn controversiële uitspraken over de Holocaust, die hij ooit een “vogelpoep in de geschiedenis” noemde. Zijn toespraken roepen vaak symboliek op die doet denken aan het nazi-tijdperk, iets dat in Duitsland diepe wonden oproept.
De Duitse veiligheidsdiensten hebben verschillende afdelingen van de AfD als extreemrechts bestempeld. Dit geldt vooral voor de takken in Thüringen, Saksen, en Saksen-Anhalt, waar de partij antidemocratische ideeën verspreidt. De AfD beweert dat Duitsland wordt geregeerd door externe machten, zoals de Verenigde Staten en de EU, en pleit voor een “bevrijding” van Duitsland om zijn nationale soevereiniteit terug te winnen.
Het antidemocratische geluid van de AfD, in combinatie met hun toenemende populariteit, werpt grote zorgen op over de toekomst van de Duitse democratie. Hoewel de partij officieel afstand neemt van het label “extreemrechts”, zijn hun acties en retoriek vaak doorspekt met nationalistische en xenofobe thema’s. Door te spelen met grensoverschrijdende uitspraken en symboliek die doen denken aan het duistere verleden van Duitsland, flirt de AfD constant met de randen van wat politiek acceptabel is. Dit voedt de angst dat hun groeiende invloed de fundamenten van de Duitse democratie kan ondermijnen.
Waarom Is de AfD zo Gevaarlijk voor de Duitse Democratie?
Ondanks hun groeiende populariteit heeft de AfD moeite om daadwerkelijk politieke macht te vergaren. Dit komt doordat andere partijen weigeren met hen samen te werken, een fenomeen dat bekendstaat als een “cordon sanitaire”. Geen enkele partij wil zich associëren met de AfD, wat betekent dat ze in de oppositie blijven, ondanks hun verkiezingswinsten.
Toch heeft de AfD indirect invloed. Hun harde standpunt over migratie en veiligheid heeft de regeringen onder zowel Merkel als Scholz gedwongen striktere maatregelen te nemen, zoals grenscontroles en strengere asielwetten. Bovendien, in deelstaten waar de AfD sterk is, kunnen ze bepaalde politieke plannen blokkeren, waardoor ze effectief de agenda kunnen beïnvloeden, zelfs zonder aan de macht te zijn.
Wat Betekent Dit Voor de Toekomst?
De opkomst van de AfD is een teken van diepere ontevredenheid binnen de Duitse samenleving, vooral in het oosten. Hun groei wijst op een kloof tussen oost en west, en op een groeiende afkeer van het politieke establishment. De AfD biedt een alternatief voor mensen die zich niet vertegenwoordigd voelen door de traditionele partijen, maar hun radicale standpunten en antidemocratische retoriek vormen een bedreiging voor de stabiliteit van Duitsland.
De komende jaren zullen cruciaal zijn voor Duitsland. Terwijl de AfD blijft groeien, wordt de druk op andere partijen groter om het politieke systeem te beschermen tegen extremisme. De vraag blijft: hoe lang kan het cordon sanitaire standhouden, en wat gebeurt er als de AfD nog meer verkiezingen wint?