Radicaal-rechts lijkt de afgelopen jaren de macht te hebben gegrepen, terwijl links vastzat in een strijd om de juiste woorden. Maar de werkelijke wereld beweegt niet in het voordeel van radicaal-rechts – en hierin ligt de kans voor links.
De normalisering van radicaal-rechts
Toen de radicaal-rechtse FPÖ in 2000 deelnam aan de Oostenrijkse regering, was Europa in rep en roer. De overige EU-staten vaardigden een diplomatieke boycot en sancties uit. Nu, bijna een kwart eeuw later, regeren radicaal-rechtse partijen in Italië en staan ook in Nederland en Frankrijk radicaal-rechtse politici op het punt van regeringsdeelname. Dit toont aan hoe radicaal-rechts in de loop der jaren genormaliseerd is.
Tijdens een diner in Wenen vertelde de bekende schrijver Robert Menasse hoe fascisme in Oostenrijk volkomen salonfähig was geworden – zolang er maar geen concentratiekampen werden geopend. Hij benadrukte dat het probleem niet bij de terminologie ligt, maar bij de diepere angsten die deze woorden verhullen. Het roepen van “nazi! nazi!” door intellectuelen en kunstenaars werd gezien als een misplaatste reactie, omdat het afleidde van de werkelijke problemen die radicaal-rechts aan de kaak stelt.
De Terminologie van Angst: Omvolking en Volksvervanging
De term ‘omvolking’ kwam rond 2010 in zwang, geïntroduceerd door de Franse schrijver Renaud Camus. Hij zag een complot waarin het politieke establishment migranten toeliet om de Franse natiestaat te vernietigen. In Nederland werd dit concept omarmd door politici zoals Martin Bosma van de PVV, die Camus naar Nederland haalde en zijn ideeën verspreidde.
Het gebruik van termen als ‘omvolking’ versterkt een culturalistisch en identitair denken dat radicale ideologieën voedt, ondanks pogingen om deze claims te weerleggen met feiten.
De link met het nazisme werd snel gelegd, maar dit leidde de aandacht af van het echte probleem: de manier van denken die identitaire bewegingen ondersteunt, waarbij groepen mensen het belangrijk vinden om hun eigen cultuur, taal of tradities te beschermen. Tegenstanders van deze ideeën probeerden met feiten en cijfers aan te tonen dat de zorgen onterecht waren, maar zonder het te bedoelen, versterkten ze juist het verhaal dat radicaal-rechts gebruikt.
De Identiteitsstrijd en het Verlies van Eigenheid
De termen ‘omvolking’ en ‘volksvervanging’ zijn krachtig omdat ze de angsten over verlies van eigenheid, de decadentie van het Westen, en corrupte elites in één woord vangen. Deze angsten zijn niet nieuw; ze zijn al decennia oud en worden versterkt door retoriek zoals die in The Great Gatsby, waar Fitzgerald de angst voor de ‘dreigende overname van het witte ras’ beschrijft. Hoewel de terminologie is veranderd – ‘ras’ werd ‘cultuur’ – blijft de onderliggende angst dezelfde.
Deze angst wordt door radicaal-rechts op meesterlijke wijze benut, zoals blijkt uit de toespraken van Geert Wilders in Boedapest, waar hij waarschuwt voor de ‘woke-dictatuur’ en de ‘decadentie’ van links-liberale elites.
Het Culturaliseren van het Publieke Debat
Het is belangrijk te beseffen dat de opkomst van radicaal-rechts niet alleen een reactie is van ‘boze burgers’. Het is een ideologische beweging die van bovenaf is ingezet, versterkt door propagandisten, mediatycoons en een culturalisering van het publieke debat sinds de jaren negentig. Centrum-rechtse politici hebben hieraan meegedaan, soms uit overtuiging, soms uit opportunisme, en hebben een speelveld gecreëerd waarin radicaal-rechts kon floreren.
De culturalisering van het publieke debat heeft radicaal-rechts de ruimte gegeven om te groeien, maar de bredere maatschappelijke verschuiving richting emancipatie en bewustzijn zal hun invloed uiteindelijk beperken.
Ondanks de electorale successen van radicaal-rechts, beweegt de samenleving als geheel in een andere richting. Minderheden emanciperen zich, het klimaatbewustzijn groeit, en er is meer aandacht voor racisme en discriminatie. Dit maakt de huidige triomf van radicaal-rechts tot een tijdelijke, ogenschijnlijke zege die uiteindelijk leidt tot hun eigen ondergang.
Links Moet de Werkelijkheid Terugveroveren
De strijd voor links ligt niet alleen in het weerleggen van radicaal-rechtse retoriek, maar in het herwinnen van de werkelijkheid. Dit vereist niet alleen nieuwe termen en een nieuw verhaal, maar ook een focus op de werkelijke problemen van ongelijkheid, klimaatverandering en sociale rechtvaardigheid. Links moet de angsten en onzekerheden in de samenleving erkennen en deze herdefiniëren vanuit een perspectief van hoop en solidariteit, niet van angst en uitsluiting.
Wie radicaal-rechts wil verslaan, moet de realiteit terugveroveren, maar wel met eigen woorden en een nieuwe, progressieve visie die verder reikt dan de angst en paranoia die radicaal-rechts aanwakkert.
Marijn Kruk – Opstand
De populistische revolte en de strijd om de ziel van het WestenIn zowel Europa als de Verenigde Staten domineren nationaalpopulistische bewegingen het politieke landschap. Inspelend op angsten over immigratie en verlies van nationale identiteit, hebben populistische leiders op veel plekken macht verworven. De recente verkiezingswinst van Geert Wilders en de uitslag van de Europese verkiezingen onderstrepen dat deze trend verre van voorbij is.Echter, dit populisme verbergt een diepere ambitie: een contrarevolutie die de zogenaamd links-liberale en globalistische elite wil verdrijven, beschuldigd van het ondermijnen van westerse eigenheid. Klassieke conservatieven, rechtse christenen, etnonationalisten en complotdenkers trekken gezamenlijk op in deze strijd. Boedapest fungeert hierbij als intellectuele smeltkroes en model, met Viktor Orbán als boegbeeld in de strijd om de ‘eigene’ waarden te verdedigen tegen een moderniteit die deze waarden zou uithollen.Maakt deze opstand kans van slagen? En zo ja, tegen welke prijs?Opstand is een journalistieke verkenning van dit illiberale moment en neemt de lezer mee op een reis door het huidige Europa.
Marijn Kruk (1971) studeerde geschiedenis in Utrecht en politieke filosofie in Parijs. Als voormalig correspondent in Frankrijk en Istanbul, en verslaggever van de Arabische Lente in Noord-Afrika, brengt hij een schat aan ervaring mee. Hij schrijft onder meer voor De Groene Amsterdammer en NRC, en publiceerde eerder Parijs denkt, over het Franse intellectuele leven.”Een onmisbaar boek om het huidige politieke moment te begrijpen. En ook nog eens schitterend geschreven.””Een reis langs de brandhaarden van een vermoeid continent. Een prachtig journalistiek, bijna literair verslag dat onverwacht hoopvol stemt.”