Daniel Guérin, een invloedrijke Franse historicus en politiek denker, leverde een scherpe analyse van de manieren waarop fascistische bewegingen in Europa de woede van de middenklasse en kleine boeren wisten te manipuleren. Door deze groepen in hun ideologie te betrekken, creëerden fascisten een valse belofte van bescherming en vooruitgang, terwijl ze in werkelijkheid de belangen van de economische elite behartigden.
De Rol van de Middenklasse en Kleine Boeren: Manipulatie en Macht
Kleine boeren en grootgrondbezitters werden door fascisten gerekruteerd in zogenaamde ‘boerenverdedigingsorganisaties’, die zogenaamd de belangen van boeren zouden verdedigen. In werkelijkheid dienden deze organisaties echter de belangen van grootgrondbezitters en de kapitalistische elite. Door het vertrouwen van deze groepen te winnen, wisten fascisten de onvrede van de middenklasse, die aanvankelijk gericht was tegen de macht van kapitalistische grootmachten, om te buigen naar een beweging die juist de privileges van diezelfde elite beschermde.
De economische crises van die tijd, zoals de Grote Depressie, veroorzaakten diepe sociale onzekerheid en desintegratie. Deze crises legden de basis voor de groei van fascistische bewegingen, die profiteerden van de angst en frustratie binnen de samenleving. Boeren, middenklassers en werklozen voelden zich door het falen van traditionele politieke bewegingen, zoals de socialisten, in de steek gelaten en zochten naar een alternatief dat hen hoop bood.
Demagogie en Manipulatie: Onderdrukking van Vrijheid
Fascistische leiders maakten handig gebruik van demagogie om de onvrede van de bevolking te kanaliseren. Ze hanteerden een dubbele boodschap: enerzijds presenteerden ze zich als antikapitalistisch, terwijl ze tegelijkertijd het volkse antikapitalisme wisten om te buigen naar nationalistische en racistische doelen, zoals antisemitisme. Dit gebeurde met de steun van industriële elites, die fascistische milities financierden om arbeidersorganisaties te onderdrukken en vakbonden te breken.
Propaganda speelde een cruciale rol in dit proces. Fascistische bewegingen maakten gebruik van nieuwe massamedia zoals radio, film en pers om hun boodschap breed te verspreiden. Ze bouwden een cultus rond de leider, met nationale symbolen en rituelen, en gebruikten grootschalige parades en manifestaties om de schijn van nationale eenheid te wekken. Dit gaf mensen een gevoel van euforie, terwijl hun individuele vrijheden steeds verder werden ingeperkt.
Economisch Beleid en Oorlogsvoorbereiding: Consolidatie van Macht
Hoewel fascisten zichzelf presenteerden als een revolutionaire kracht, werkten ze nauw samen met reactionaire krachten zoals grootindustriëlen en grootgrondbezitters. Een van de eerste maatregelen van fascistische regimes was het teruggeven van door de staat gecontroleerde monopolies aan privékapitalisten. Het economisch beleid was gericht op het herstellen van kapitalistische winsten en de consolidatie van macht binnen de elite.
Fascistische regeringen lanceerden grootschalige openbare werken en investeerden zwaar in defensie, vooral in nazi-Duitsland, waar de herbewapening een belangrijk speerpunt van de economie werd. Dit leidde uiteindelijk tot de opbouw van een oorlogseconomie die de belangen van grote industriële kapitalisten diende, terwijl de arbeidersklasse de zwaarste prijs betaalde door verlies van vrijheid en autonomie.
Imperialisme en Oorlogszucht
Fascistische staten zoals nazi-Duitsland en Mussolini’s Italië streefden naar imperialistische expansie als onderdeel van hun ideologie van nationale superioriteit. Hitler’s Duitsland zocht naar ‘Lebensraum’ in Oost-Europa, terwijl Italië zijn koloniale macht uitbreidde in Afrika. Deze imperialistische ambities maakten deel uit van een bredere visie waarin andere volken werden gezien als ondergeschikt en onderworpen moesten worden. Oorlog werd gepresenteerd als een onvermijdelijk middel om nationale glorie en economische macht te bereiken.
Legitimatie van de Dictatuur: Beheersing en Controle
Zodra de fascisten aan de macht kwamen, legitimeerden ze hun dictatuur door gebruik te maken van reactionaire filosofieën en repressieve maatregelen. Vakbonden werden vernietigd, het stakingsrecht werd afgeschaft, en collectieve arbeidsovereenkomsten werden beëindigd. Het fascisme verhulde deze repressie door de retoriek van een ‘bedrijfsstaat’, waarin arbeid en kapitaal zogenaamd harmonieus zouden samenwerken. In werkelijkheid was dit slechts een dekmantel voor het versterken van de macht van het grootkapitaal, terwijl de arbeidersklasse systematisch werd onderdrukt.
Daniel Guérins Conclusie: Het Kapitaal als Vijand van Vrijheid
Daniel Guérin concludeert dat fascisme uiteindelijk een instrument is van de kapitalistische elite om de status quo te behouden en uit te breiden wanneer democratische middelen tekortschieten. Hoewel fascistische bewegingen zich profileerden als revolutionair, werkten ze in de praktijk samen met reactionaire krachten om de bestaande machtsstructuren te versterken. Om fascisme effectief te bestrijden, stelt Guérin, is het noodzakelijk om niet alleen fascistische bewegingen aan te pakken, maar ook het onderliggende kapitalistische systeem dat hen mogelijk maakt. Alleen door dit systeem te transformeren, kan ware vrijheid worden herwonnen.