Een Kritische Blik op een Opkomende Beweging – De degrowth-beweging wint steeds meer aan populariteit, vooral binnen de klimaatbeweging en onder progressieve activisten. Dit komt niet uit de lucht vallen: het besef groeit dat oneindige economische groei op een eindige planeet simpelweg niet houdbaar is. Toch roept degrowth ook kritische vragen op, vooral vanuit een socialistisch perspectief. Is degrowth een effectieve strategie om het kapitalisme te overstijgen? Of blijft het hangen in hervormingen die het systeem uiteindelijk ongemoeid laten? In deze blog verkennen we de mogelijkheden en beperkingen van degrowth en de spanningen met socialistische politiek.
Wat is degrowth?
Degrowth (of “ontgroei”) is een economisch en politiek concept dat stelt dat de huidige focus op economische groei desastreus is voor zowel mens als planeet. Het uitgangspunt is dat we niet simpelweg groen kunnen groeien – technologische oplossingen en efficiëntieverbeteringen zijn onvoldoende om de ecologische crisis te stoppen. Degrowth pleit daarom voor een geplande en rechtvaardige afbouw van productie en consumptie, met name in sectoren die weinig bijdragen aan collectief welzijn, zoals de fossiele industrie, de wapenindustrie en luxegoederen voor de superrijken.
Advertentie:
Tegelijkertijd bepleit degrowth de uitbreiding van essentiële diensten zoals zorg, onderwijs en huisvesting – sectoren die direct bijdragen aan sociale welvaart en die los kunnen worden gekoppeld van het winstmotief. Het doel is een economie die binnen planetaire grenzen opereert en sociale rechtvaardigheid bevordert.
Hoewel dit op het eerste gezicht een radicaal anti-kapitalistisch project lijkt, is het debat binnen de degrowth-beweging complex. Sommige aanhangers richten zich vooral op CO₂-reductie en ecologische limieten, terwijl anderen een bredere, systemische kritiek op het kapitalisme formuleren. Hier ontstaat een spanningsveld tussen degrowth en socialisme.
Kapitalisme en de groeidwang
Vanuit een socialistisch perspectief is de kernvraag: waarom groeit de economie eigenlijk? Kapitalisme is geen neutraal systeem dat per ongeluk is ontspoord; het is gebaseerd op een structurele groeidwang. Dit komt door de concurrentiedruk tussen bedrijven: om te overleven moeten kapitalisten blijven investeren, uitbreiden en winst maken. Stilstaan betekent achteropraken en uiteindelijk verdwijnen. Dit leidt tot een systematische exploitatie van zowel arbeid als natuur.
Degrowth erkent deze realiteit, maar biedt geen duidelijke strategie om deze groeidwang fundamenteel aan te pakken. Sommige degrowth-aanhangers stellen dat het mogelijk is om binnen het huidige systeem te ontgroeien door regulering, belastingen en gedragsverandering. Dit is echter een misvatting. Hervormingen kunnen tijdelijke verbeteringen opleveren, maar zolang kapitalisme blijft bestaan, zal de druk om te groeien en winst te maken altijd terugkeren. Zoals Rosa Luxemburg stelde: het kapitalisme kan zich aanpassen, maar zal uiteindelijk altijd proberen hervormingen terug te draaien.
Degrowth brengt dus een scherpe analyse van het probleem, maar heeft moeite met het formuleren van een revolutionaire strategie. Dit leidt tot een ander belangrijk punt van kritiek: de focus op individuele en kleinschalige oplossingen.
De valkuil van lokale en vrijwillige degrowth
Een groot deel van de degrowth-beweging benadrukt de kracht van lokale initiatieven: coöperatieve boerderijen, gemeenschappelijke woonprojecten, circulaire economieën en zelfvoorzienende gemeenschappen. Dit zijn waardevolle experimenten die laten zien dat een andere economie mogelijk is. Maar zonder een bredere machtsstrategie blijven dit eilandjes in een kapitalistische zee.
Kapitalisme heeft een enorm absorberend vermogen. Een succesvol alternatief kan in het begin inspireren, maar zodra het een bedreiging vormt, wordt het ofwel onderdrukt ofwel geïntegreerd in de marktlogica. Denk aan de opkomst van biologische producten: ooit een activistische tegenbeweging, nu een winstgevend marktsegment voor grote supermarktketens.
Bovendien laat degrowth vaak de vraag open wie de macht heeft om de economie te transformeren. De beweging richt zich vaak op gedragsverandering en politieke druk via petitiecampagnes of verkiezingen. Maar zoals de geschiedenis laat zien, zijn fundamentele veranderingen niet het resultaat van goede argumenten of morele oproepen – ze worden afgedwongen door georganiseerde macht. Hier komt de afwezigheid van een klassenanalyse in de degrowth-beweging aan het licht.
De kracht van de werkende klasse
In tegenstelling tot veel degrowth-denkers, zien socialisten de arbeidersklasse als de sleutel tot maatschappelijke verandering. Dit is geen romantisch idee over “de gewone man”, maar een nuchtere analyse van macht. Arbeiders hebben een unieke positie: zij produceren de rijkdom van de samenleving en houden het systeem draaiende. Als zij stoppen, stopt de economie.
Historische overwinningen – van de achturige werkdag tot sociale zekerheid – zijn nooit behaald door morele overtuiging, maar door collectieve strijd: stakingen, massamobilisaties en directe actie. De klimaatbeweging kan hier veel van leren. Terwijl de degrowth-beweging vaak focust op beleidsmaatregelen of alternatieve levensstijlen, biedt een socialistische strategie een concrete route naar structurele verandering: het organiseren van werkenden tegen de bedrijven en staten die verantwoordelijk zijn voor de ecologische crisis.
Een radicale klimaatagenda kan niet zonder klassenstrijd. Stakingen in de fossiele sector, massale investeringen in openbaar vervoer, arbeiderscontrole over productie – dit zijn geen utopische dromen, maar noodzakelijke stappen. Alleen door de productiemiddelen in publieke handen te brengen, kunnen we een democratische, duurzame economie opbouwen.
Kan degrowth deel uitmaken van een revolutionaire strategie?
Degrowth heeft waarde als kritiek op de destructieve groeidwang van het kapitalisme en als inspiratiebron voor een andere manier van leven. Maar zonder een strategie om de macht over de economie te herverdelen, blijft het hangen in moralistische oproepen en lokale experimenten.
Dit betekent niet dat socialisten degrowth moeten afwijzen. Integendeel: veel mensen die zich tot degrowth aangetrokken voelen, zijn oprecht op zoek naar een alternatief voor kapitalisme. Door de overlap in kritiek kunnen socialisten en degrowth-aanhangers samen strijden voor concrete verbeteringen: gratis openbaar vervoer, onteigening van fossiele bedrijven, een verbod op vervuilende industrieën.
Maar de sleutel ligt in het verbinden van deze strijd met bredere revolutionaire doelen. Niet alleen consumptie verminderen, maar productie democratiseren. Niet alleen de economie hervormen, maar de macht overnemen.
“Degrowth stelt de juiste vragen, maar het socialisme biedt de antwoorden.”
Degrowth is een belangrijke en groeiende beweging die een scherpe kritiek levert op de destructieve logica van het kapitalisme. Het benadrukt de noodzaak om ons economisch systeem fundamenteel te herzien en planetaire grenzen te respecteren. Tegelijkertijd kent het concept grote beperkingen, met name op het gebied van strategie en klassenstrijd.
Socialisten kunnen en moeten zich mengen in het degrowth-debat, maar niet door simpelweg de degrowth-agenda over te nemen. In plaats daarvan moeten we de strijd voor een duurzame wereld verbinden met de strijd voor een revolutionaire verandering van het economisch systeem. Dit betekent: organiseren op de werkvloer, de productiemiddelen uit private handen halen en een democratische planeconomie opbouwen.
Degrowth wijst de weg naar een alternatief, maar om daar te komen is een georganiseerde arbeidersklasse essentieel. Ecologische strijd en klassenstrijd zijn geen aparte kwesties – ze zijn twee zijden van dezelfde medaille. De vraag is niet óf we moeten ontgroeien, maar hoe we dat doen zonder de macht bij de kapitalisten te laten. Daar ligt de uitdaging – en de oplossing.
Advertenties: Door op een van de advertenties te klikken, help je ons enorm—het kost jou niets, maar maakt een groot verschil voor ons!