De gemiddelde Nederlander is veel redelijker dan je op basis van social media en bepaalde uitspraken van politici zou geloven. Maar het probleem is: die gemiddelde Nederlander hoor je zelden, want hij is minder luidruchtig en vaak geneigd zich afzijdig te houden. Terwijl de extreme stemmen steeds luider klinken, blijft het milde midden stil – en dat is gevaarlijk.
Het milde midden maakt zich zorgen over immigratie, maar vindt ook dat vluchtelingen humaan moeten worden behandeld. Hij is kritisch over politici, maar heeft vertrouwen in de democratie en andere maatschappelijke instituties. Hij is bereid om iets voor het klimaat te doen, mits de lasten eerlijk worden verdeeld. Maar deze houding kent een zwakte. Het milde midden is passief en volgzaam. Maatschappelijke veranderingen worden zelden door het midden ingeleid; zij volgen de golven van extremen, in plaats van zelf koers te zetten.
Stress en keuzevrijheid
In een wereld waar de keuzestress steeds groter wordt, zien we dat juist die gemiddelde burger, die middenmoter, onder druk komt te staan. Het Amerikaanse maandblad The Atlantic beschreef deze situatie al een tijd geleden: waar we in de vorige eeuw welvaart eerlijker verdeelden, verdelen we in deze eeuw vooral financiële risico’s. Een treffende observatie, want waar links ooit spreiding van kennis, macht en inkomen beloofde, is spreiding van regels, risico’s en vermogensbeheer het trieste resultaat. Dit versterkt de ongelijkheid, want de meeste risico’s komen terecht bij degenen die het minst voorbereid zijn.
De vermarkting van ons privéleven en de keuzestress die hieruit voortvloeit, is een van de meest onderschatte oorzaken van de kloof tussen burgers en beleidsmakers. Wie zich tegen ziektekosten verzekert, moet eerst zelf zijn zorgbehoefte analyseren en beslissingen nemen zonder de benodigde expertise. Wie gaat studeren, moet besluiten of hij overheidsgeld leent, met de bijbehorende schuldenlast die decennia kan duren. Dit zijn geen echte keuzes, maar gedwongen risico’s, verpakt als vrijheid.
Marktwerking in de zorg lijkt op papier een prima manier om kosten te drukken. Maar het gaat mis bij het overaanbod aan keuzes die verzekeraars over burgers uitstorten: een doolhof van opties zonder duidelijke richting. Onderzoek heeft al aangetoond dat ook rechtse VVD-kiezers tegen marktwerking in de zorg zijn, omdat het hen meer stress dan voordeel oplevert.
De gevaren van nog meer keuzevrijheid
D66 pleit ervoor om de burger nog meer keuzevrijheid te geven, dit keer over het eigen pensioen. Maar het is duidelijk dat de meeste burgers hier geen trek in hebben; de meerderheid wil zekerheid, niet nog meer complexe keuzes met onzekere uitkomsten. Onderzoek toont aan dat het vergroten van de keuzevrijheid slechts leidt tot meer keuzestress, en daarmee tot een groeiende kloof tussen burger en politiek.
Wie wil begrijpen waarom rechtse politici met hun populistische geschreeuw steeds meer aanhang krijgen, moet kijken naar de manier waarop keuzestress huishoudens ontwricht. Terwijl de radicalen profiteren van de frustratie die deze stress veroorzaakt, blijft het milde midden zwijgend aan de zijlijn staan. Als we doorgaan met het overbelasten van burgers met keuzevrijheid, zullen de extremen steeds meer terrein winnen.
De noodzaak tot actie
Het is cruciaal dat we inzien dat deze situatie niet vanzelf zal verbeteren. Het milde midden moet wakker worden en zich verzetten tegen de toenemende druk van keuzestress en de valse vrijheid die deze met zich meebrengt. In plaats van te worden meegesleurd door de radicale stromingen, moet het midden een actieve rol spelen in het bevorderen van solidariteit en collectieve verantwoordelijkheid. Zoals in het verleden werd gestreden voor eerlijke lonen en sociale voorzieningen, moeten we nu strijden voor een systeem waarin risico’s eerlijk worden gedeeld en de stress van keuzes niet een bron van ongelijkheid wordt.
Als we nu niet ingrijpen, zal de stress die voortkomt uit de vermarkting van onze levens de maatschappij verder splijten. Laten we daarom opstaan en het midden weer een stem geven – een stem die niet alleen gehoord wordt, maar ook daadwerkelijk verandering teweegbrengt.
