De wereld waarin wij leven wordt niet alleen gevormd door wetten en instituties. Ze wordt gebouwd — en soms vergiftigd — door wat we dag in, dag uit zien: symbolen, beelden, vlaggen, monumenten. Niet neutraal, niet toevallig, maar geladen met betekenissen die ons denken sturen en ons handelen beïnvloeden.
Timothy Snyder’s vierde les is ongemakkelijk, maar essentieel: neem verantwoordelijkheid voor de wereld om je heen. Vrijheid is geen gemakkelijke toestand waarin we comfortabel kunnen blijven zitten. Vrijheid vraagt om bewuste actie, juist wanneer onrecht zichtbaar wordt. Iedere haatvlag, elk racistisch symbool, elk gebaar dat onderdrukking verheerlijkt, is een test. Niet alleen voor overheden, maar voor ons allemaal.
Wie zwijgt of wegkijkt, helpt mee het publieke landschap te vullen met verdeeldheid en angst. Iedere keer dat we besluiten niets te doen, versterken we het idee dat ongelijkheid, haat of autoritaire macht een plaats mogen hebben in onze wereld. Vrijheid vraagt om kleine, moedige daden — niet morgen, maar vandaag.
Symbolen zijn geen verleden, maar toekomst
Monumenten, vlaggen, graffiti: ze zijn geen neutrale herinneringen aan wat was. Ze zijn actieve pogingen om te beïnvloeden wat nog komt. Een standbeeld wordt niet opgericht om het verleden te bewaren, maar om een visie op de toekomst te zaaien. Wie symbolen van onderdrukking laat staan, zegt in feite: dit verdient een plaats in wat komt.
In de Verenigde Staten werd dat op meerdere momenten pijnlijk zichtbaar. Tijdens de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 wapperde de confederatievlag — het symbool van slavernij en witte overheersing — midden in het hart van de Amerikaanse democratie. Geen misverstand, maar een bewuste boodschap.
Maar de normalisering begon al eerder. In 2017, in Charlottesville, kwamen neonazi’s en witte supremacisten samen om te protesteren tegen het verwijderen van een standbeeld van generaal Robert E. Lee — symbool van slavernij en raciale overheersing. Ze marcheerden openlijk met fakkels, confederatievlaggen en nazi-symbolen, scanderend: “Jews will not replace us.” De wereld keek met afschuw toe.
En Trump? In plaats van een duidelijke grens te trekken, stelde hij dat er “aan beide kanten” goede mensen waren. Daarmee gaf hij haat en racisme een legitimiteit die sindsdien als gif door het publieke leven is blijven sijpelen.
Wat Snyder duidelijk maakt, is dat symbolen geen vrijblijvende herinneringen zijn: ze sturen onze toekomst. Wie zwijgt of wegkijkt als haat zichtbaar wordt, maakt zichzelf medeplichtig aan de wereld die uit die symbolen groeit. De strijd om het verwijderen van standbeelden is niet alleen een gevecht om het verleden; het is een strijd om de toekomst die we willen bouwen. Onze verantwoordelijkheid gaat verder dan het schoonmaken van de publieke ruimte.
Het gaat om het actief vormgeven van een wereld waarin vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit zichtbaar en voelbaar zijn — in straten, op pleinen, in het dagelijks leven.
De manipulatie van publieke symbolen is niet gestopt. In april 2025 kondigde Trump aan dat hij persoonlijk twee reusachtige vlaggenmasten van bijna 30 meter hoog bij het Witte Huis financiert, om “prachtige” Amerikaanse vlaggen te laten wapperen.
Critici zien hierin niet enkel een esthetische keuze, maar een symbolisch machtsvertoon: een poging om nationale ruimte te herdefiniëren rond persoonlijk eerbetoon en autoritaire grandeur. Tegelijk herinrichtte hij het Oval Office met gouden accenten en zelfportretten, waaronder een schilderij dat hem afbeeldt na een vermeende aanslag. De boodschap is duidelijk: dit is geen symbool van gedeelde democratie. Dit is persoonlijk machtsfetisjisme, verpakt in nationale kleuren.
Niet alleen schoonmaken, maar ook creëren
Verantwoordelijkheid nemen voor het gezicht van de wereld betekent niet alleen het verwijderen van haat. Het betekent ook het actief scheppen van nieuwe symbolen: beelden die staan voor gelijkheid, solidariteit, menselijke waardigheid.
Een samenleving die alleen sloopt maar niet bouwt, verliest haar toekomst.
Daarom zijn kunstenaars, schrijvers en denkers onmisbaar. Niet omdat ze nostalgisch zijn, maar omdat zij de weinigen zijn die nog durven dromen over wat een rechtvaardige toekomst kan zijn. Zonder verbeelding — zonder nieuwe visies op wie wij kunnen zijn — wordt democratie leeg en sterft ze langzaam uit.
Wat nu?
De wereld die we accepteren, is de wereld die we achterlaten. Iedere haatgraffiti die je overschildert, iedere verziekte vlag die je verwijdert, iedere keer dat je de moed hebt om op te staan tegen een beeld van onderdrukking — het maakt verschil. Vrijheid ontstaat niet vanzelf. Vrijheid moet zichtbaar gemaakt, verdedigd en opnieuw vormgegeven worden, elke dag weer.
Het gezicht van de wereld is onze verantwoordelijkheid.