Tirannie komt zelden met tromgeroffel. Meestal komt ze met verkiezingen. Soms zelfs via de wet. – In zijn derde les waarschuwt Timothy Snyder voor de sluipende opkomst van de eenpartijstaat. Niet als ideologisch spookbeeld, maar als herkenbaar patroon. Want partijen die het systeem beginnen te manipuleren om te winnen, houden op met campagne voeren voor ideeën. Ze worden beheerders van macht, geen vertegenwoordigers meer van mensen.
Wie het spel manipuleert, verliest het vermogen om echt te spelen.
Een partij die het spel manipuleert, raakt het vermogen kwijt om het eerlijk te spelen. Verkiezingen worden geen strijd van ideeën meer, maar een toneelstuk waarin de uitkomst vaststaat. Als winnen de enige uitkomst mag zijn, is van democratie niets meer over. En precies dat zagen we gebeuren: in 2020 weigerde Trump de uitslag te accepteren. In 2021 werd het Capitool bestormd. En in 2025, tijdens zijn tweede termijn, zet de afbraak zich voort. Kiesrechten worden ingeperkt. Tegenstanders buitenspel gezet. De kiezer gemodelleerd naar het beeld van de macht. Wat rest is geen keuze meer, maar een ritueel van bevestiging.
De eenpartijstaat komt niet met vlag en volkslied. Ze komt met kiezers die afhaken, met tegenkandidaten die worden gedemoniseerd, met partijen die stoppen met luisteren en beginnen met dicteren.
Democratie vereist meervoud
Een gezonde democratie leeft van verschil. Van conflict zelfs — zolang dat conflict wordt uitgevochten via woorden, via programma’s, via verkiezingen. Zodra één partij het spel zo ver naar zich toe trekt dat anderen niet meer mee kunnen doen, glijdt het systeem af. Dan wordt stemmen een ritueel, geen recht. Dan zijn tegenkandidaten er alleen nog voor de schijn.
Het begint met het manipuleren van kiesdistricten — gerrymandering noemen ze dat in de VS: grenzen zo tekenen dat jouw partij altijd wint, ongeacht hoeveel stemmen je krijgt. Dan volgen stembeperkingen, gericht op mensen die je liever niet ziet stemmen. En dan komen de leugens over verkiezingsfraude, bedoeld om twijfel te zaaien zodra de uitslag niet bevalt. Maar het eindigt in iets fundamentelers: het idee dat verkiezingen er niet meer zijn om de macht te verdelen, maar om die te bevestigen voor wie haar al bezit.
Amerika 2025: een democratie onder druk
In Trump’s tweede termijn is de dreiging realiteit geworden. Kieswetten zijn aangepast om stemgerechtigden uit te sluiten, vooral in districten met minderheden. Onafhankelijke kiescommissies zijn ontmanteld. Stemprocedures worden gemanipuleerd ten voordele van de zittende macht. Tegelijkertijd worden critici uit overheidsposities geweerd en onafhankelijke pers beperkt in toegang.
De boodschap is duidelijk: dit systeem is niet van iedereen. Het is van hen die aan de macht zijn — en dat willen blijven.
Wat nu?
Snyder’s oproep is glashelder: steun het meerpartijenstelsel. Verdedig het recht op eerlijke verkiezingen. Stem lokaal, regionaal, landelijk — terwijl het nog kan. En overweeg om zelf kandidaat te worden. Want als we verkiezingen overlaten aan de machthebbers alleen, zijn ze binnen de kortste keren niets meer waard.
“Echte democratie leeft niet van papieren rechten. Ze leeft van deelname. Van verschil. Van inspraak.”
Zonder dat alles, blijft er slechts een façade achter. En wie te lang naar een façade kijkt, begint haar vanzelf voor werkelijkheid aan te zien.
Over deze serie: On Tyranny herlezen in onze tijd
In On Tyranny – Twintig lessen uit de twintigste eeuw laat historicus Timothy Snyder zien hoe snel democratie kan afglijden richting autoritair bestuur, en hoe gewone mensen daarin een doorslaggevende rol spelen – door hun gehoorzaamheid, of juist door hun verzet.
Dit boek is geen waarschuwing voor een verre toekomst. Het is een gids voor nu. In deze serie lees je geen samenvattingen, maar scherpe reflecties. Geen vrijblijvende boekbespreking, maar een poging om samen de mechanismen van onderdrukking bloot te leggen – én te doorbreken. Want tirannie groeit daar waar mensen hun normen verlagen. En vrijheid leeft daar waar mensen weigeren mee te buigen.
Les voor les herlezen we Snyder’s boek – en leggen we het naast onze eigen werkelijkheid. Niet in abstracte termen, maar met beide benen in de klei van dit moment: de politieke keuzes, het publieke zwijgen, de normalisering van onrecht. Want herkennen is het begin van weerstand. En weerstand is, altijd, een keuze.