Donald Trumps onverwachte zege bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 heeft talloze verklaringen opgeroepen. Vaak worden economische onzekerheid en politieke onvrede genoemd, maar die factoren vertellen slechts een deel van het verhaal. Wie beter kijkt, ziet dat racisme – vaak verpakt in subtiele of versluierde taal – een doorslaggevende rol speelde in zijn campagne. Die retoriek droeg niet alleen bij aan zijn overwinning, maar liet ook diepe sporen achter in de Amerikaanse samenleving.
De Onzichtbare Motor Achter Zijn Campagne
Naast banenverlies en globalisering was er een ander, minder zichtbaar element dat Trump vooruitstuwde: de angst van veel blanke Amerikanen voor statusverlies. Trump speelde daar handig op in met zogenoemde dog whistles – politieke signalen die onschuldig lijken maar door ingewijden begrepen worden als knipoog naar racistische of xenofobe overtuigingen.
Het bekendste voorbeeld is zijn herhaald gebruik van de slogan “law and order.” Op papier een neutrale oproep tot veiligheid, maar historisch verbonden met het neerslaan van burgerrechtenprotesten in de jaren ’60. Trump gebruikte deze term tientallen keren tijdens de campagne van 2016 – naar schatting 76 keer in 62 toespraken – niet toevallig in een periode waarin Black Lives Matter-protesten tegen politiegeweld opnieuw het nieuws domineerden. De boodschap: behoud van de bestaande raciale orde.
Ook zijn beschrijving van “inner cities” als broedplaatsen van criminaliteit of chaos past in die strategie. Zo schetste hij bijvoorbeeld tijdens een debat in september 2016 Chicago en Detroit als steden waar bewoners volgens hem “bang waren om ’s avonds naar buiten te gaan,” een uitspraak die inspeelde op oude stereotypen over zwarte gemeenschappen. Hetzelfde geldt voor zijn herhaaldelijke verwijzingen naar migranten als “criminelen” of zelfs “dieren.” Hoewel hij zelden het woord “ras” in de mond nam, was de onderliggende boodschap glashelder en sloot die naadloos aan bij oude stereotypen.
Verschil met Zijn Voorgangers
Vergeleken met Republikeinse kandidaten als Mitt Romney (2012) en John McCain (2008) sloeg Trump een heel andere toon aan. Waar McCain nog publiekelijk een kiezersopmerking corrigeerde die Obama onterecht “moslim” noemde, koos Trump ervoor zulke angsten juist te voeden. Romney sprak wel over immigratie, maar deed dit in zakelijke termen. Trump maakte er een strijdpunt van, doorspekt met emotie en vijandbeelden.
Onderzoek naar campagnetoespraken toont aan dat Trump meer dan drie keer zo vaak dog whistles gebruikte als zijn partijgenoten vóór hem. Zijn campagne was dus geen toevallige ontsporing, maar een bewuste verschuiving richting raciaal geladen populisme.
Van Woorden naar Daden
Retoriek bleef niet zonder gevolgen. Tijdens Trumps presidentschap steeg het aantal haatmisdrijven in de VS meetbaar. Afro-Amerikanen, Latino’s, moslims en LHBTQ+ personen werden vaker doelwit van geweld en intimidatie. De FBI en onafhankelijke onderzoekscentra signaleren jaar na jaar een duidelijke toename sinds 2016.
Trumps taalgebruik functioneerde als impliciete goedkeuring. Voor extremisten was het alsof de hoogste politieke leider hun wereldbeeld bevestigde. Het is veelzeggend dat de schutter van de aanslag in El Paso, die 23 mensen doodde in een Walmart en in zijn manifest expliciet verwees naar Trumps waarschuwingen voor een zogenaamde ‘Latino-invasie’ en zijn uitspraken over een “invasie” aan de zuidgrens. Dergelijke incidenten laten zien hoe politieke taal kan uitmonden in dodelijke daden.
Obama, Demografie en Nostalgie
De verkiezing van Barack Obama in 2008 werd wereldwijd gevierd als een keerpunt. Toch riep die gebeurtenis bij een deel van de blanke bevolking gevoelens van verlies op. Voor hen belichaamde Obama niet alleen politieke verandering, maar ook een bedreiging van de raciale hiërarchie die eeuwenlang vanzelfsprekend was geweest.
Dat gevoel werd versterkt door demografische prognoses die voorspelden dat blanke Amerikanen binnen enkele decennia een minderheid zouden worden. Trumps slogan “Make America Great Again” sloot daar naadloos op aan. Het was niet enkel een economisch motto, maar ook een nostalgisch verlangen naar een tijd waarin blanke dominantie onbetwist was.
Populisme als Bedreiging
Trump plaatste zich in een bredere golf van populistische leiders die nationale identiteit verheffen ten koste van minderheden. Zijn retoriek werkte polariserend, sloot groepen uit en stelde “echte Amerikanen” tegenover vermeende buitenstaanders. Het effect op de democratische cultuur is moeilijk te onderschatten: toenemende verdeeldheid, groeiend wantrouwen en de normalisering van taal die voorheen taboe was.
