Hoe Palantir met data, scores en dashboards het dagelijks leven binnendringt
In een eerdere post onderzochten we hoe Palantir zich als techgigant stilletjes nestelt in overheidsstructuren en zich voedt met publiek geld en ondoorzichtige contracten. Maar wat gebeurt er als diezelfde software wordt ingezet tot in de haarvaten van het dagelijks leven? In deze bijdrage richten we de blik op wat er daadwerkelijk op het spel staat wanneer burgers – en later ook journalisten, activisten en stadsbewoners – worden gereduceerd tot datapunten in een risicoprofiel.
In een slaapwijk ergens in de VS klinkt het geblaf van een hond net iets te vroeg. Buiten staan zwarte SUV’s in de schaduw. De bewoners slapen nog. Maar voor een familie binnen verandert deze nacht alles. Ze staan op een lijst. Niet door een rechter. Niet na een aanklacht. Maar door een score.
De software die dit mogelijk maakt heet Palantir. En de gegevens waarmee deze tools werken zijn niet geheim: belastinggegevens, schoolinschrijvingen, waterrekeningen, telefoonsignalen. Allemaal publiek, allemaal gekoppeld, allemaal verkocht als “efficiëntie”. En zo verandert een gezin in een dataprofiel, een dataprofiel in een risico, en dat risico wordt weggehaald. Zonder proces, zonder context, zonder verweer.
Palantir is geen klassiek techbedrijf. Het is ontstaan uit geld van de CIA, gebouwd als overheidscontractant, en inmiddels doorgegroeid tot backbone van digitale opsporing. Onder Trump groeide het bedrijf uit tot een van de belangrijkste instrumenten van het migratiebeleid. Tegenwoordig wordt de technologie ingezet om wie dan ook aan te pakken die buiten de norm valt: mensen met afwijkende bewegingspatronen, afwijkende denkbeelden, afwijkende data.
In Nederland zien we hoe deze logica langzaam binnendruppelt. De overheid doet geheimzinnig over surveillancecontracten. De politie blijkt al sinds 2011 samen te werken met Palantir, in het kader van het project Raffinaderij. Er zijn geen openbare aanbestedingen geweest. De geheime aanschaf vond plaats onder leiding van toenmalig directeur-generaal Politie, Dick Schoof – nu demissionair premier – die persoonlijk de geheimhoudingsverklaring ondertekende. Daarmee werd het fundament gelegd voor een jarenlange samenwerking tussen Palantir en de Nederlandse staat, buiten zicht van parlement en samenleving. Documenten over de samenwerking zijn jarenlang onder geheimhouding gehouden en voor 99% zwartgelakt vrijgegeven. Burgers worden gekoppeld aan datasets waar ze geen weet van hebben, en beoordeeld op patronen die ze nooit te zien krijgen.
Palantir verkoopt controle in pakketvorm. Het verkoopt dashboards, risicokaarten en ‘confidence scores’ waarmee handhavers direct kunnen optreden. Zonder interpretatie. Zonder debat. De software leest niet of iemand bang is, of onschuldig, of ziek. Het systeem ziet alleen: afwijken = risico. En risico’s moeten worden beheerst.
Terwijl politici spreken over veiligheid en innovatie, verdwijnt publieke controle stilletjes achter interfaces, licenties en zwarte dozen. Wat ooit ‘noodmaatregelen’ heette, wordt permanent beleid. Wat begon als grensbewaking wordt wijkpatrouille. En net zoals muren mensen kunnen buitensluiten, kunnen ze ook mensen binnenhouden.
De vraag is niet langer óf deze technologie in onze samenleving doordringt. Ze is er al. De vraag is: wat doen wij nog met onze vrijheid, als systemen ons al indelen vóór we iets gedaan hebben?
Het alternatief vraagt geen utopie. Alleen iets eenvoudigers: geen controle zonder debat. Geen algoritme zonder zeggenschap. Geen digitalisering zonder rechtvaardigheid. Technologie mag nooit het recht vervangen. En vrijheid is geen score, maar een praktijk die we elke dag opnieuw moeten bevechten.
