Op de Caribische eilanden liggen verhalen verscholen die zelden in geschiedenisboeken terechtkomen, maar wel diep in het collectieve geheugen blijven hangen. Het verhaal van Medardo de Marchena is zo’n verhaal. Geen president, geen generaal, maar een man met een pen en een stem die weigerde te zwijgen. Hij schreef in de taal van het volk, hij zong achter prikkeldraad, en hij leefde het grootste deel van zijn leven buiten de schijnwerpers. Toch duikt zijn naam telkens weer op, niet als voetnoot maar als echo van een hardnekkige drang naar waardigheid en zelfbeschikking.
Op de muren van Punda, in het hart van Willemstad, kijkt Medardo de Marchena ons nog steeds aan. Zijn portret draagt het onderschrift hidden hero, maar wie zich verdiept in zijn leven begrijpt dat er weinig ‘verborgen’ was aan zijn strijd. De Marchena (1899-1968) was een Curaçaos-Bonairiaanse schrijver, dichter en activist die zijn stem verhief tegen de machten die zijn volk klein wilden houden: het koloniale bestuur, de kerk, en de oliemaatschappij die de eilanden in haar greep hield. Hij sprak niet in het Nederlands, de taal van de machthebbers, maar in het Papiaments, rechtstreeks tot zijn buren, zijn lotgenoten.
Zijn woorden waren geen vrijblijvende overpeinzingen, maar oproepen tot wakker worden. In pamfletten als Ignorancia o educando un pueblo en Muher i nos bida moderno hamerde hij op onderwijs, gelijkheid en respect voor vrouwen. Niet met omwegen, maar recht voor zijn raap schreef hij dat een gemeenschap nooit vooruit kan zolang haar vrouwen worden genegeerd. En dat vooruitgang onmogelijk is als mensen de blik neerslaan en gezag klakkeloos accepteren.
De Marchena’s kracht lag in de koppige eenvoud van zijn boodschap: mensen moeten zichzelf leren kennen, hun taal, hun geschiedenis, hun waardigheid. Alleen dan kunnen zij zich losmaken van structuren die hen onderworpen houden.
De prijs van verzet
Zijn strijd bleef niet zonder consequenties. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hij door de Nederlandse autoriteiten als onruststoker gezien en opgesloten in een kamp op Bonaire – ironisch genoeg bedoeld voor Duitsers, maar nu bevolkt door een Caribische dichter die “te gevaarlijk” werd geacht.
Daar, achter prikkeldraad, schreef hij op zilverpapier zijn bekendste lied: Esta Dushi – beter bekend als Bula Waya. Een lied dat balanceerde tussen verlangen en verzet, tussen liefde en vrijheid. De melodie echoot nog steeds: springen over hekken, doorbreken van grenzen, de droom om opnieuw te ademen zonder toezicht.
Bonaire: rust als verzet
Na de oorlog koos De Marchena ervoor om op Bonaire te blijven. Niet als kluizenaar, maar als bewoner die zijn wortels in de aarde van de kunuku sloeg. Hij werkte, leefde, vierde oogstfeesten, schreef. Het trage ritme van Bonaire, rustig aan – sloot naadloos aan bij zijn overtuiging dat ware vrijheid niet in haastige moderniteit ligt, maar in verbondenheid met land, taal en gemeenschap.
Bonaire heeft altijd weerstand geboden aan de logica van grootschaligheid. Geen wolkenkrabbers, geen overvolle stranden, maar een samenleving die haar eigen tempo bewaart. Het oogstfeest Simadan, de volksdansen, de gesprekken op het erf: ze zijn niet zomaar folklore, maar herinneringen dat waardigheid geworteld is in samen zijn, niet in winstcijfers of opgelegde regels.
In dat opzicht paste De Marchena’s leven naadloos in het Bonairiaanse landschap. Zijn strijd tegen overheersing werd er zachter, maar niet minder krachtig: hij toonde dat verzet ook kan bestaan uit vasthouden aan rust, aan eenvoud, aan eigenheid.
Een erfenis die nog steeds spreekt
Het heeft decennia geduurd voordat De Marchena erkenning kreeg. Pas in 2024 ontstond een beweging die eerherstel eiste, vergelijkbaar met de erkenning van Tula als symbool van verzet. Toch had De Marchena nooit een standbeeld of officiële titel nodig. Zijn kracht zat in de woorden die door de tijd heen zijn blijven hangen, in de liederen die mensen bleven zingen, in de Papiamentse pamfletten die het volk leerden zichzelf te zien.
Zijn verhaal legt een waarheid bloot die nog altijd voelbaar is: vrijheid wordt niet geschonken door instituties, ze groeit vanuit mensen zelf. Wanneer gemeenschappen hun taal koesteren, hun land beschermen en hun ritme bewaren, ontstaat een kracht die geen overheid, geen kerk en geen multinational volledig kan breken.
Zelfbewustzijn, eenvoud en verbondenheid
Medardo de Marchena was geen verborgen held. Hij was een man die durfde te schrijven wat iedereen voelde maar weinigen uitspraken. Een man die prikkeldraad beantwoordde met poëzie, en macht met waardigheid. Zijn leven laat zien dat strijd niet altijd luid hoeft te zijn; soms schuilt ware kracht juist in de koppige keuze voor rust van Bonaire.
Zolang die geest blijft bestaan – een geest van zelfbewustzijn, eenvoud en verbondenheid – blijft ook De Marchena’s erfenis leven.
