Voor velen is kolonialisme een afgesloten hoofdstuk in de geschiedenisboeken. Maar voor Indonesië vormt het een nog steeds voelbare realiteit—een verleden dat niet simpelweg is verdwenen met het hijsen van de rood-witte vlag in 1945. De geest van het kolonialisme blijft aanwezig in de sociaaleconomische verhoudingen, politieke structuren en zelfs in het culturele zelfbeeld van de Indonesische samenleving. Zoals socioloog Jan Breman overtuigend laat zien in zijn bundel Kolonialisme en Racisme. Een Postkoloniale Kroniek, is het essentieel om die koloniale erfenis niet te vergeten, maar juist actief te bevragen.
Breman geldt als een van de weinige academici in Nederland die de koloniale geschiedenis niet enkel als onderzoeksobject beschouwt, maar ook als morele en maatschappelijke verantwoordelijkheid. In zijn essays onderzoekt hij met scherpe pen hoe het koloniale denken—de veronderstelde superioriteit van het witte Westen—zich niet alleen manifesteerde in expliciete uitbuiting, maar ook voortleeft in subtiele machtsstructuren. Zijn analyse beperkt zich daarbij niet tot Indonesië. Integendeel, Breman legt juist bloot hoe deze dynamiek nog altijd zichtbaar is in het hedendaagse Europa, waar ongelijkheid en raciale hiërarchieën vaak een ongemakkelijke echo vormen van een koloniaal verleden dat men liever vergeet.
Van plantage tot multinational
De zogenaamde beschavingsmissie, waarmee de Nederlandse overheersing ooit werd gelegitimeerd, heeft zich getransformeerd tot een economische dominantie in een modern jasje. Multinationals als Shell en Unilever, ooit verweven met koloniale belangen, oefenen nog steeds invloed uit op voormalige koloniën—alleen nu onder de vlag van globalisering en ‘vrije marktwerking’. Deze neokoloniale structuren zijn vaak moeilijker te herkennen, maar ze reproduceren dezelfde ongelijkheden als voorheen: het Westen plukt de vruchten, terwijl het Zuiden betaalt.
In Indonesië vertaalt deze structurele ongelijkheid zich onder meer in een hardnekkige armoedeval, milieu-uitputting en politieke instabiliteit. De periode onder Soeharto’s militaire dictatuur, die in 1965 met westerse steun aan de macht kwam, is een schrijnend voorbeeld van de nasleep van koloniale belangen. De betrokkenheid van onder andere de Nederlandse Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) en de Amerikaanse CIA bij de staatsgreep toont hoe diep geworteld die externe invloed was—en misschien nog steeds is.
Het koloniale zelfbeeld onder de loep
Dat Nederland worstelt met zijn koloniale verleden, blijkt uit het moeizame publieke debat over de dekolonisatie. Lange tijd domineerde het beeld van een ‘milde’ en ‘fatsoenlijke’ koloniale macht. Pas recentelijk, mede dankzij kritische stemmen als die van Breman, begint dat beeld te kantelen. Zijn werk prikt de mythes door en biedt in plaats daarvan een confronterende, maar noodzakelijke blik op de historische realiteit van onderdrukking, uitbuiting en raciale hiërarchieën.
Toch is er werk aan de winkel. De verhalen van de onderdrukten—arbeiders, boeren, vrouwen, en andere gemarginaliseerde groepen—verdienen een centrale plaats in zowel het nationale geheugen als het geschiedenisonderwijs. Breman’s essays dienen hierbij als moreel kompas: zij roepen niet alleen op tot herdenking, maar ook tot daadwerkelijke herwaardering van wie het zwijgen lang is opgelegd.
De strijd in nieuwe gedaante
Het kolonialisme is niet verdwenen; het heeft slechts een andere vorm aangenomen. In economische verdragen, in migratiebeleid, in culturele representatie—de echo’s zijn niet te negeren. De centrale vraag blijft dan ook: durven we die erfenis recht in de ogen te kijken? Zijn we bereid om de privileges die daaruit voortvloeien ter discussie te stellen?
Jan Breman reikt ons de kritische instrumenten aan. De verantwoordelijkheid om iets met die kennis te doen ligt bij ons allen.
Kolonialisme en Racisme. Een Postkoloniale Kroniek, uitgegeven door Uitgeverij Boom, is meer dan een academisch werk. Het is een aanklacht, een reflectie, en een oproep tot actie. Verkrijgbaar bij de betere boekhandels en online, is dit boek een must-read voor iedereen die het koloniale verleden niet als voetnoot, maar als fundament van het heden beschouwt.