Zijn we boos, teleurgesteld – of gewoon uitgeput?

De gemiddelde Nederlander is redelijker dan je zou denken als je afgaat op sociale media of de harde woorden van politici. Maar je hoort hem zelden. Hij is niet de luidruchtigste aan tafel. Hij blijft op de achtergrond, terwijl de extreme stemmen het debat domineren – en dat is precies waar het misgaat.

Het stille midden maakt zich zorgen over migratie, maar wil vluchtelingen menswaardig behandelen. Vertrouwt de democratie, maar wantrouwt de politieke klasse. Is bereid bij te dragen aan klimaatmaatregelen, zolang de lasten eerlijk worden verdeeld. Maar daar blijft het vaak bij. Want het midden volgt – het leidt zelden. Het wacht, wikt, weegt, en hoopt dat het goedkomt. Ondertussen verschuift de grond onder onze voeten.

Keuzestress als systeemdruk

In een samenleving die doorgedraaid is op ‘keuzevrijheid’, komt precies die middengroep steeds verder onder druk te staan. Niet door een gebrek aan keuzes, maar door de verplichting om voortdurend te kiezen – zonder de macht of middelen om dat goed te doen.

The Atlantic vatte het ooit scherp samen: vroeger verdeelden we welvaart, nu verdelen we risico’s. Politiek links had ooit een horizon van gedeelde zekerheid; wat resteert, is een bureaucratische verspreiding van regels en verantwoordelijkheden – maar dan zonder de vangnetten. De lasten komen terecht bij mensen die daar het minst tegen opgewassen zijn.

We noemen het vrijheid als je zelf je zorgverzekering mag samenstellen, maar feitelijk ben je gedwongen om medische risico’s zelf in te schatten – zonder kennis van zaken. Je ‘kiest’ je studieschuld, je pensioen, je energieleverancier. In werkelijkheid zijn het opgelegde dilemma’s, verpakt als autonomie. En het midden? Dat probeert het allemaal netjes te doen – en brandt langzaam op.

Vrijheid als belasting

Marktwerking in de zorg is daar een pijnlijk voorbeeld van. Op papier klinkt het rationeel. In de praktijk levert het vooral stress op. Te veel keuzes, te weinig richting. Zelfs VVD-kiezers geven inmiddels aan niets te zien in het huidige systeem. Toch willen partijen als D66 nóg meer keuzemogelijkheden – nu ook over je pensioen. Maar burgers zitten daar helemaal niet op te wachten. Zij willen geen individuele puzzel met levenslange gevolgen; zij willen zekerheid.

En wie daar slim op inspeelt, zijn de populisten. Zij geven die frustratie een naam. Een vijand. Een uitweg. Want waar het midden twijfelt en zich terugtrekt, schreeuwen de extremen. En steeds meer mensen luisteren.

Het midden moet kiezen

Als we doorgaan met het overbelasten van mensen met schijnvrijheid, drijven we ze de armen in van politici die woede verkopen als oplossing. Daarom moet het stille midden zich uitspreken. Niet alleen uit bezorgdheid, maar uit noodzaak.

We hebben een herverdeling nodig – van risico’s, van zeggenschap, van rust. Geen beleid dat mensen opzadelt met nog meer papieren ‘vrijheid’, maar een systeem dat keuzes ondersteunt in plaats van afwentelt. Dat niet dwingt tot individuele overlevingsstrategieën, maar uitnodigt tot collectieve zorg.

Het is tijd dat het midden wakker wordt. Niet om de nuance te verlaten, maar om haar eindelijk kracht te geven. Want alleen wie zich uitspreekt, telt mee.