Er bestaat een oude wijsheid die hier treffend van toepassing is: wanneer de boodschap niet bevalt, richt je woede dan niet op de boodschapper. Wat volgt is een scherpe blik op het economische systeem dat we kennen als kapitalisme – een systeem dat ooit symbool stond voor vooruitgang, maar zich nu in een diepe crisis bevindt, die velen niet hadden voorzien.
Zoals econoom Richard Wolff het beeldend stelt: “Het is een systeem in zeer diep doodoo.” Deze ogenschijnlijk luchtige woorden leggen een harde waarheid bloot. De economische en sociale structuren die ons lange tijd vanzelfsprekend leken, vertonen nu scheuren die niet langer te negeren zijn. Toch is dat precies wat velen doen: ontkennen. Wolff noemt dit een begrijpelijk, maar funest mechanisme – alsof problemen verdwijnen door weg te kijken.
Wie is Richard Wolff?
Richard D. Wolff is een vooraanstaand Amerikaans econoom, gespecialiseerd in marxistische theorie en een uitgesproken criticus van het kapitalisme. Hij doceerde economie aan de Universiteit van Massachusetts en The New School in New York. Met boeken als Democracy at Work en Understanding Marxism, en als presentator van het programma Economic Update, vertaalt hij complexe economische vraagstukken naar toegankelijke analyses. Zijn scherpe observaties en jarenlange studie maken hem tot een belangrijke stem in het debat over alternatieve economische systemen.
De prijs van ontkenning
Politieke, culturele en economische leiders lijken het mechanisme van ontkenning te hebben omarmd. Het ongemak van de waarheid schrikt af, maar het negeren ervan verergert de problemen slechts. De geschiedenis herinnert ons eraan hoe gevaarlijk dit kan zijn. Het Britse Rijk, bijvoorbeeld, zag de groeiende roep om onafhankelijkheid in zijn kolonies te laat onder ogen. Wat volgde was een bloedige strijd en het langzame uiteenvallen van een wereldmacht.
Dezelfde dynamiek dreigt in het kapitalisme van vandaag. Een eeuw van ongekende economische groei (1870-1970) heeft plaatsgemaakt voor groeiende ongelijkheid en een economie die meer leunt op schulden dan op echte welvaart.
De barsten in het kapitalistische systeem
Er was een tijd dat kapitalisme werd geprezen als motor van vooruitgang. De industriële revolutie bracht technologische innovaties en economische expansie. Maar achter dit succesverhaal school altijd een ongemakkelijke waarheid: de rijkdom van enkelen werd gebouwd op de arbeid van velen.
Neem de hedendaagse magazijnen en fabrieken. Arbeiders die lange dagen maken, leggen de fundamenten van onze economie. Toch stroomt de winst naar aandeelhouders en CEO’s, terwijl de arbeider vaak net genoeg overhoudt om de stijgende huur en energierekeningen te betalen.
Een historische les
De val van het Britse Rijk biedt een les voor nu. Toen de Amerikaanse koloniën zich in de achttiende eeuw roerden, negeerde de Britse elite hun roep om zelfbeschikking. Het resultaat? Een verloren oorlog in 1776 en een langzame neergang in de decennia die volgden. Wolff wijst erop dat het ontkennen van structurele problemen vaak het begin van het einde inluidt.
Ook het Amerikaanse kapitalisme loopt vast. Sinds de jaren 1970 zijn de reële lonen nauwelijks gestegen, ondanks stijgende productiviteit. In Nederland zien we hetzelfde patroon: mensen werken harder dan ooit, maar de kosten van wonen, zorg en energie stijgen sneller dan hun inkomen.
Waarom lonen niet meer stijgen
- Globalisering: Banen verhuisden naar lagelonenlanden, waar arbeid goedkoper is.
- Verzwakking van vakbonden: Werknemers hebben minder collectieve slagkracht om hogere lonen af te dwingen.
- Aandeelhouders boven arbeid: Bedrijven richten zich op rendement voor investeerders, niet op betere beloning voor werkenden.
Een schrijnend voorbeeld: waar een werkende ouder in de Randstad in de jaren 1970 gemiddeld 25% van het inkomen aan wonen besteedde, is dat nu opgelopen tot 40%. Dat verschil maakt het verschil tussen financiële ademruimte en structurele stress.
De schuldenval: een illusie van welvaart
Om hun levensstandaard vast te houden, moeten steeds meer huishoudens lenen. In de VS financieren Amerikanen huizen, auto’s en zelfs hun opleiding op krediet. In Nederland beginnen studenten hun carrière vaak al met een forse schuld, terwijl gezinnen vastzitten in een hypotheekval door de torenhoge huizenprijzen.
Zo ontstaat een gevaarlijke illusie van welvaart: mensen lijken rijker, maar hangen in feite aan de leiband van banken en kredietverstrekkers.
Is het kapitalisme ten einde?
Kapitalisme heeft altijd cyclische crises gekend, zoals de crash van 2008 aantoonde. Tijdens de COVID-19-pandemie zagen we opnieuw dat de lasten op de schouders van de werkende klasse rusten, terwijl de rijksten hun vermogen zagen groeien.
De geschiedenis leert ons dat economische crises vaak politieke extremen voeden. Duitsland na de Eerste Wereldoorlog is daar een bekend voorbeeld van: hyperinflatie, werkloosheid en uiteindelijk de opkomst van fascisme. Ook nu zien we dat groeiende ongelijkheid extremistische bewegingen in de kaart speelt.
Socialistische alternatieven: een andere weg
Een socialistisch alternatief legt de nadruk op collectieve behoeften boven individuele winsten. Enkele uitgangspunten:
- Wonen als basisrecht – Wonen mag geen luxeproduct zijn, maar een garantie voor iedereen. In Nederland wordt de woningmarkt steeds meer gezien als verdienmodel. Door grond en woningen (deels) terug te brengen in publieke handen, kan de overheid leegstand en speculatie tegengaan en betaalbare huisvesting garanderen.
- Duurzaamheid boven uitputting – Een progressieve CO2-belasting voorkomt dat grote vervuilers de rekening afschuiven op de samenleving.
- Eerlijke beloning – Werk moet gewaardeerd worden op basis van maatschappelijke waarde, niet enkel op winstpotentieel.
De keuze is aan ons
Kapitalisme wankelt. De vraag is niet óf het zal veranderen, maar hoe. Kiezen we voor doorgaan op dezelfde weg – een pad dat ongelijkheid en instabiliteit in stand houdt – of bouwen we samen aan een samenleving waar solidariteit en gelijkheid centraal staan?
De geschiedenis heeft ons geleerd dat verandering onvermijdelijk is. Het is aan ons om die verandering vorm te geven. Laten we kiezen voor een systeem dat werkt voor iedereen – niet alleen voor enkelen.
Meer lezen?
Terwijl het kapitalisme worstelt, verandert de wereldorde. De opkomst van China zet de Amerikaanse hegemonie onder druk en werpt de vraag op hoe de mondiale machtsverhoudingen zullen verschuiven. Lees verder in: De opkomst van China: Een Nieuwe Wereldorde aan de Horizon.
Advertenties: Door op een van de advertenties te klikken, help je ons enorm—het kost jou niets, maar maakt een groot verschil voor ons!
Nieuwe inzichten, kritische verhalen
Op vrheid.nl schrijven we over vrijheid, gelijkheid, klimaat en LHBTQ+ rechten. Altijd scherp, altijd onafhankelijk. Blijf ons volgen en mis niets!