Henk Sneevliet (1883–1942) was een Nederlandse socialist, revolutionair en vakbondsleider wiens leven een krachtige getuigenis is van een compromisloze strijd voor sociale rechtvaardigheid. Als oprichter van meerdere revolutionaire organisaties en een sleutelfiguur in de internationale arbeidersbeweging, was Sneevliet een man die geen genoegen nam met halve maatregelen. Zijn tragische executie door de nazi’s in 1942 markeert hem niet alleen als een martelaar, maar ook als een symbool van de strijd tegen onderdrukking in al haar vormen.
Een Begin in de Arbeidersbeweging
Henk Sneevliet werd geboren in Rotterdam en begon zijn loopbaan als spoorwegbeambte. Al vroeg sloot hij zich aan bij de Socialistische Arbeiderspartij (SDAP), waar hij al snel opviel door zijn vurige toewijding aan de zaak van de arbeidersklasse. Hij was geen doorsnee SDAP-lid: Sneevliet vond dat de partij te voorzichtig was in haar strijd tegen het kapitalisme. Voor hem waren radicale veranderingen noodzakelijk, en dat maakte hem een buitenbeentje in de gelederen van een partij die steeds meer richting parlementaire hervormingen neigde.
“De ware kracht van de arbeiders ligt niet in hervormingen die van bovenaf worden opgelegd, maar in de solidariteit en organisatie van hen die van onderaf strijden.”
Sneevliet verliet de SDAP en werd een centrale figuur in de Sociaal-Democratische Bond (SDB), een meer uitgesproken marxistische partij. Dit was een cruciale stap in zijn ontwikkeling als revolutionair: hij begon steeds meer het belang van internationale solidariteit en directe actie te erkennen.
Revolutionaire Activiteit in Azië
Een van de meest fascinerende periodes in Sneevliets leven was zijn betrokkenheid in de arbeidersbeweging in Azië. Tussen 1913 en 1918 werkte hij in Nederlands-Indië (nu Indonesië), waar hij hielp bij de oprichting van de Indische Sociaal-Democratische Vereeniging (ISDV), een vroege voorloper van de Communistische Partij van Indonesië (PKI).
“Dekolonisatie is geen gift van de kolonisator, maar een recht dat met strijd moet worden opgeëist.”
De ISDV was uniek: het was een partij die zowel Nederlandse kolonisten als inheemse Indonesische arbeiders verenigde, een radicale stap in een tijd waarin koloniale overheersing door vrijwel alle westerse machten werd gezien als een vanzelfsprekendheid. Sneevliet speelde een sleutelrol in het politiciseren van Indonesische leiders zoals Semaoen en Tan Malaka, en hij benadrukte dat de bevrijding van de arbeidersklasse niet mogelijk was zonder dekolonisatie.
“Een beweging die enkel voor nationale onafhankelijkheid strijdt, zonder de onderdrukking van de arbeidersklasse te beëindigen, blijft onvolledig. Wij strijden niet alleen tegen kolonialisme, maar ook tegen het kapitalisme dat het voedt.”
Zijn internationale werk leidde hem ook naar China. In december 1921 ontmoette hij in Guilin de Chinese nationalist Sun Yat-sen. Als vertegenwoordiger van de Communistische Internationale (Comintern) was Sneevliet betrokken bij de totstandkoming van samenwerking tussen socialistische en nationalistische bewegingen in China. Deze ontmoeting illustreerde zijn vermogen om revolutionaire ideeën over grenzen heen te verbinden en benadrukte het belang dat hij hechtte aan solidariteit tussen verschillende antikoloniale strijders.
Zijn werk in Azië bracht echter grote risico’s met zich mee. In 1918 werd Sneevliet door de Nederlandse autoriteiten uit Nederlands-Indië verbannen vanwege zijn ‘subversieve’ activiteiten. Maar zijn invloed op de Indonesische onafhankelijkheidsbeweging en zijn bredere impact in de regio bleven decennia voelbaar.
De NSDAP en de Linkse Schisma’s
Na zijn terugkeer in Nederland richtte Sneevliet in 1921 de Revolutionair-Socialistische Partij (RSP) op, een marxistische partij die zich afzette tegen de reformistische koers van de SDAP en de dogmatische stalinistische lijn van de Communistische Partij Nederland (CPN). Hij geloofde in een onafhankelijke arbeidersbeweging die zowel de gevaren van fascisme als de bureaucratische vervreemding in de Sovjet-Unie bestreed.
De jaren 1920 en 1930 waren tumultueus voor de linkse bewegingen in Nederland en daarbuiten. Sneevliet werd actief in de trotskistische beweging, en zijn partij fuseerde uiteindelijk met andere linkse groepen om de Revolutionair-Socialistische Arbeiderspartij (RSAP) te vormen.
Sneevliet en de Spaanse Burgeroorlog
In 1936 bezocht Henk Sneevliet namens de RSAP het revolutionaire Catalonië, midden in de chaos van de Spaanse Burgeroorlog. Hij werkte samen met de Partido Obrero de Unificación Marxista (POUM), een anti-stalinistische, revolutionair-socialistische partij die streed voor een sociale revolutie. De POUM bekritiseerde zowel de stalinistische lijn als de gematigde koers van de sociaaldemocratie. Sneevliet sprak in Barcelona op de POUM-radio, waar hij zijn steun uitsprak voor de partij die, ondanks interne verdeeldheid en externe druk, besloot deel te nemen aan de republikeinse regering.
Sneevliets keuze om de POUM te steunen bracht hem in conflict met Leon Trotski, die de POUM als een tactische fout beschouwde en een kleinere trotskistische groep ondersteunde. Dit meningsverschil over de revolutionaire strategie in Spanje en Sneevliets standpunt over de vakcentrale NAS leidde tot een definitieve breuk tussen Sneevliet en Trotski.
De POUM stond echter niet alleen tegenover het fascisme; ook de stalinisten zagen hen als een bedreiging. Onder leiding van Stalin voerde de Sovjet-geheime dienst GPOe een systematische campagne om POUM-leden te vervolgen. Achter de frontlinies werden prominente figuren, zoals Andrés Nin, gevangengenomen, gemarteld en uiteindelijk vermoord. Sneevliet, die de revolutionaire koers van de POUM bleef verdedigen, zag de gebeurtenissen in Spanje als een waarschuwing voor de gevaren van zowel fascisme als stalinisme, en een bewijs van de noodzaak van een onafhankelijke, revolutionaire arbeidersbeweging.
Hoewel de RSAP nooit groot werd in termen van ledenaantallen of electoraal succes, was haar invloed op de arbeidersbeweging en de intellectuele strijd tegen fascisme aanzienlijk. De partij stond bekend om haar compromisloze anti-fascistische standpunten en haar oproepen tot internationale arbeiderssolidariteit. In een tijd waarin het politieke landschap werd beheerst door reactionaire krachten en interne verdeeldheid binnen links, bood de RSAP een scherp alternatief. Haar nalatenschap ligt niet alleen in directe politieke successen, maar ook in de inspiratie die zij bood aan arbeiders en revolutionairen in Nederland en daarbuiten.
Verzet tegen Fascisme en de Laatste Jaren
Toen de nazi’s Nederland in 1940 bezetten, nam Sneevliet opnieuw een leidende rol in de strijd. Hij richtte het Marx-Lenin-Luxemburg-Front (MLL-Front) op, een clandestiene verzetsgroep die zich richtte op het organiseren van arbeiders tegen de nazi’s. Sneevliet zag het verzet niet alleen als een strijd tegen fascisme, maar ook tegen het kapitalistische systeem dat fascisme had voortgebracht.
“Wij sterven staande, want wij hebben nooit geknield voor tirannie.”
In 1942 werd Sneevliet gearresteerd door de Gestapo, samen met andere leden van het MLL-Front. Tijdens zijn proces bleef hij onverminderd standvastig in zijn overtuigingen. Op 13 april 1942 werd hij geëxecuteerd in Kamp Amersfoort, samen met zeven kameraden. Zijn laatste woorden waren een oproep tot solidariteit en verzet, woorden die nog steeds resoneren in de strijd voor vrijheid en gerechtigheid.
Erfenis van Sneevliet
Henk Sneevliet is een complex figuur in de Nederlandse geschiedenis. Zijn toewijding aan de internationale arbeidersklasse, zijn principiële houding tegenover kolonialisme en fascisme, en zijn bereidheid om alles op te offeren voor de zaak maken hem een voorbeeld van revolutionaire integriteit.
Zijn ontmoetingen met leiders zoals Sun Yat-sen en zijn werk met Indonesische revolutionairen zoals Semaoen en Tan Malaka onderstrepen zijn unieke positie in de internationale arbeidersbeweging. Tegenwoordig blijven de lessen van Sneevliet essentieel.
In een wereld waar het neoliberalisme sociale voorzieningen afbreekt, waar nieuwe vormen van imperialisme voortduren via economische en politieke dominantie, en waar de strijd tegen racisme en klimaatverandering dringender is dan ooit, zijn Sneevliets principes nog steeds een bron van inspiratie. Zijn nadruk op grassroots-organisatie en de kracht van internationale solidariteit biedt een kompas voor hedendaagse bewegingen. Van arbeidersprotesten in de Global South tot de strijd voor klimaatrechtvaardigheid en dekolonisatie: Sneevliets nalatenschap herinnert ons eraan dat rechtvaardigheid niet wordt gegeven, maar bevochten.
De kern van Sneevliets boodschap blijft dezelfde: solidariteit, gelijkheid en de onverzettelijke wil om te vechten voor een betere wereld.
Henk Sneevliet in Amsterdam
Henk Sneevliet’s naam leeft voort in Amsterdam, de stad die hij inspireerde met zijn revolutionaire idealen. De stad eert hem op verschillende manieren, waaronder het Sneevlietpad, een fietspad dat door Nieuw-West loopt. Dit pad symboliseert zowel de beweging als de strijd waarvoor Sneevliet stond: vooruitgang, verbondenheid en onverzettelijkheid.
Daarnaast is de Henk Sneevlietweg een belangrijke verkeersader in Amsterdam Nieuw-West, geopend in 1975, die het Aalsmeerplein met de Johan Huizingalaan verbindt en deel uitmaakt van de Ringweg A10. Aan deze weg bevindt zich het metrostation Henk Sneevlietweg, dat sinds 1997 een cruciale schakel is in het openbaar vervoersnetwerk van de stad en dagelijks duizenden reizigers bedient. Deze locaties dragen zijn naam en herinneren Amsterdammers aan Sneevliets nalatenschap.
Sneevliet blijft in Amsterdam een symbool voor de antifascistische en socialistische tradities van de stad. Zijn nalatenschap herinnert ons eraan dat de strijd voor rechtvaardigheid en gelijkheid niet alleen historisch is, maar ook vandaag voortduurt.
Met dit eerbetoon benadrukt Amsterdam zijn belangrijke rol als een stad van solidariteit en progressieve idealen – waarden die Henk Sneevliet tijdens zijn leven zo krachtig belichaamde.
Nieuwe inzichten, kritische verhalen
Op vrheid.nl schrijven we over vrijheid, gelijkheid, klimaat en LHBTQ+ rechten. Altijd scherp, altijd onafhankelijk. Blijf ons volgen en mis niets!
Advertenties: Door op een van de advertenties te klikken, help je ons enorm—het kost jou niets, maar maakt een groot verschil voor ons!