In San José, Californië, overweegt de burgemeester een beleid waarbij dakloze mensen die driemaal een opvangplek weigeren, gearresteerd kunnen worden. Dit voorstel, gepresenteerd door burgemeester Matt Mahan, is onderdeel van een bredere trend in de Verenigde Staten waarin dakloosheid steeds vaker wordt gecriminaliseerd. Hoewel het beleid wordt gepresenteerd als een poging om mensen te helpen, roept het ernstige vragen op over mensenrechten en de effectiviteit van strafmaatregelen bij sociale problemen.
Een repressieve aanpak vermomd als hulp
Het voorstel van burgemeester Mahan stelt dat dakloze individuen die driemaal een aangeboden opvangplek weigeren, gearresteerd kunnen worden op basis van ‘trespassing’ (huisvredebreuk). Volgens Mahan is het doel niet om mensen te straffen, maar om hen via de rechterlijke macht toegang te geven tot geestelijke gezondheidszorg of verslavingsbehandeling. Critici wijzen er echter op dat deze aanpak de onderliggende oorzaken van dakloosheid negeert en mensen criminaliseert vanwege hun kwetsbare positie.
In San José zijn er momenteel ongeveer 5.477 mensen zonder onderdak, waarvan ongeveer 541 hulp weigeren. Hoewel de stad investeert in tijdelijke huisvesting, zoals tiny houses en omgebouwde motels, is het aantal beschikbare plekken onvoldoende om aan de vraag te voldoen. Bovendien ervaren veel dakloze mensen barrières bij het accepteren van opvang, zoals strikte regels, gebrek aan privacy en eerdere negatieve ervaringen met het systeem.
De gevolgen van criminalisering
Het criminaliseren van dakloosheid heeft verstrekkende gevolgen. Arrestaties kunnen leiden tot een strafblad, wat de kansen op werk en huisvesting verder verkleint. Daarnaast kan het leiden tot traumatisering en een verdere afname van het vertrouwen in hulpverleningsinstanties. In plaats van mensen te ondersteunen, duwt deze aanpak hen dieper in de marginalisatie.
Bovendien blijkt uit onderzoek dat strafmaatregelen niet effectief zijn in het verminderen van dakloosheid. Ze verplaatsen het probleem slechts naar andere gebieden en verhogen de kosten voor de samenleving door verhoogde druk op het rechtssysteem en de gezondheidszorg.
Een waarschuwing voor Amsterdam
Hoewel Amsterdam een andere sociale en politieke context heeft dan San José, zijn er parallellen te trekken. Ook hier zien we een toename van maatregelen die dakloosheid aanpakken vanuit een beheersingsperspectief, zoals het verwijderen van tentenkampen en het instellen van verboden op slapen in de openbare ruimte. Deze benaderingen neigen naar symptoombestrijding in plaats van het aanpakken van de structurele oorzaken van dakloosheid, zoals het tekort aan betaalbare woningen en onvoldoende geestelijke gezondheidszorg.
De urgentie is niet denkbeeldig: volgens schattingen van De Regenboog Groep telde Amsterdam in 2023 zo’n 17.000 dak- en thuisloze mensen. In het eerste kwartaal van 2024 registreerde de regio Amsterdam-Amstelland 15.731 mensen die dak- of thuisloos zijn of dat dreigen te worden, met meer dan 3.500 mensen in langdurige opvang. Deze cijfers, gebaseerd op de bredere ETHOS-Light definitie, onderstrepen hoe breed en diepgeworteld het probleem inmiddels is.
Het is essentieel dat Amsterdam leert van de fouten in San José en kiest voor een benadering die gericht is op inclusie en ondersteuning. Dit betekent investeren in betaalbare huisvesting, laagdrempelige opvangvoorzieningen en het versterken van sociale vangnetten. Criminalisering is niet de oplossing; solidariteit en structurele hervormingen zijn dat wel.
Het voorstel van San José om dakloze mensen te arresteren als ze opvang weigeren, is een zorgwekkende ontwikkeling die de trend van het criminaliseren van armoede en kwetsbaarheid versterkt. Amsterdam moet waakzaam zijn en ervoor zorgen dat haar beleid gericht blijft op ondersteuning en inclusie, in plaats van repressie. Dakloosheid is geen misdaad, maar een sociaal probleem dat vraagt om compassie en structurele oplossingen.