De heruitgave van Een Hogere Liefde van Albert Camus komt op een moment waarop nationalisme en vijanddenken weer de kop opsteken in Europa en daarbuiten. In deze bundel, bestaande uit vier brieven aan een denkbeeldige Duitse vriend, legt Camus haarscherp uit waarom ware liefde voor een land niet betekent dat men kritiekloos achter nationalistische retoriek moet aanhollen.
Liefde Voor Het Vaderland: Kritiek in Plaats van Blind Volgen
Camus schreef deze brieven tussen juli 1943 en juli 1944, een periode waarin Europa werd verscheurd door de Tweede Wereldoorlog en het fascisme op zijn hoogtepunt was. De Duitse vriend aan wie hij schrijft, vertegenwoordigt de intellectuelen die zich hadden overgegeven aan de nazi-ideologie. Camus confronteert deze vriend met de illusies van macht, overheersing en een ‘groots’ vaderland, en stelt daar een ander idee van patriottisme tegenover: een liefde voor het land die niet wordt bepaald door agressieve dominantie, maar door het verdedigen van menselijke waarden.
Zijn boodschap is tijdloos. Nog steeds wordt kritiek op de staat of de natie in veel landen gelijkgesteld aan landverraad. Wie zich uitspreekt tegen militarisering, grensbewaking of onrechtvaardig beleid, wordt al snel weggezet als ‘onvaderlandslievend’. Camus laat zien dat juist het tegenovergestelde waar is: echte liefde voor een land betekent dat je het durft te bekritiseren wanneer het zich verliest in onderdrukking en geweld. Bovendien koppelt hij vaderlandsliefde expliciet aan geloof in de rechtsstaat. Zijn liefde voor Frankrijk is groot, maar hij kan die niet uitdrukken in termen van superioriteit en dominantie. Hij ziet zichzelf als deel van Europa, niet als iemand die Europa wil overheersen.
De Gevaren van Ideologisch Extremisme in Nederland
Camus waarschuwt in zijn brieven tegen het gevaar van ideologische rigiditeit. Hij laat zien hoe mensen, in hun verlangen naar orde en zekerheid, vatbaar worden voor radicale doctrines die een absolute waarheid beloven. In Nederland zien we dit terug in de manier waarop populistische partijen inspelen op angst en onvrede. Politici die zichzelf presenteren als de ‘laatste verdedigers’ van de Nederlandse identiteit, reduceren dat begrip tot iets rigide en uitsluitends—een identiteit die geen ruimte laat voor diversiteit, verandering of zelfkritiek.
De dynamiek van ‘wij tegen zij’ wordt steeds sterker: Nederlanders tegenover migranten, stad tegenover platteland, ‘gewone burgers’ tegenover de ‘elite’. Dit discours wordt gevoed door een politiek klimaat waarin elke vorm van nuance verdacht is en kritiek op de staat of het beleid wordt weggezet als ‘landverraad’. Camus doorziet deze strategie en verzet zich ertegen. Hij pleit niet voor naïef pacifisme, maar voor een strijd die gericht is op rechtvaardigheid in plaats van overheersing.
Camus stelt daarnaast een fundamentele vraag: waar vechten we eigenlijk voor? Zijn Duitse vriend zoekt betekenis in overheersing en macht, terwijl Camus kiest voor een ander pad. Hij vult de leegte van een zinloos bestaan niet op met grootsheidswaan, maar met geloof in de mens. Dit is een bewuste keuze. Camus was zelf geen idealist die blind geloofde in de goedheid van de mens, maar hij zag dat juist in de erkenning van menselijkheid—met al zijn gebreken—de ware betekenis van het leven schuilt.
Strijdvaardig Humanisme als Antwoord
Humanisme wordt vaak gezien als een zwaktebod—een braaf compromis tussen radicale stromingen. Thomas Mann merkte ooit op dat humanisme soms saai is, met mensen die altijd redelijk blijven en bereid zijn tot compromissen. Maar het humanisme van Camus was allesbehalve mak. Hij formuleerde het, zoals Bas Heijne zegt, “met het mes op de keel.”
In een wereld waarin de ontmenselijking van tegenstanders steeds normaler wordt, heeft humanisme tanden nodig. Kijk naar de oorlog in Oekraïne, de vluchtelingencrisis of de manier waarop politici steeds meer mensen reduceren tot vijanden. Een passief humanisme volstaat niet meer. Camus pleit voor een actieve, strijdvaardige vorm van humanisme: een overtuiging die niet berust op goedbedoelde woorden, maar op daden.
Dit is een belangrijke les voor vandaag. Veel jongeren worden aangetrokken door radicale bewegingen, niet per se omdat ze racistisch of extreemrechts zijn, maar omdat deze stromingen zich presenteren als daadkrachtig en opwindend. Humanisme moet zich hiertegen wapenen door een even sterke en gepassioneerde visie op de samenleving te bieden—een visie waarin solidariteit en rechtvaardigheid niet worden weggezet als zwakte, maar als iets waarvoor je durft te vechten.
Waarom ‘Een Hogere Liefde’ Nu Relevanter is Dan Ooit
De nieuwe uitgave van Een Hogere Liefde, met een inleiding van Bas Heijne, plaatst Camus’ boodschap in de context van vandaag. We leven in een tijd waarin extreemrechts discours, nationalistische sentimenten en geopolitieke spanningen weer oplaaien. De vraag die Camus stelt—hoe we een land kunnen liefhebben zonder blind te worden voor zijn fouten—is urgenter dan ooit.
Zijn brieven dwingen ons om na te denken over wat ‘liefde voor een land’ werkelijk betekent. Willen we een samenleving waarin kritiek en reflectie worden gezien als tekenen van betrokkenheid? Of geven we ons over aan een vorm van nationalisme die elke vorm van tegenspraak onderdrukt?
Camus nodigt ons uit om de eerste weg te kiezen: een liefde voor het land die gebaseerd is op rechtvaardigheid, vrijheid en menselijke waardigheid. Dat is de strijd die de moeite waard is.
Een Hogere Liefde – Albert Camus
Een tijdloos en krachtig werk over rechtvaardigheid en humanisme, nu relevanter dan ooit.
Bestel bij Sjakoo