Voor een paar centen meer – In een tijd waarin economische winst haast religieuze status heeft gekregen, raakt iets fundamenteels verloren: de veiligheid van ons voedsel. Wat ooit een collectief goed was, wordt nu geofferd op het altaar van aandeelhouderswaarde. Additieven, uitgekiende marketing, sluipende prijsstijgingen — de voedingsindustrie gebruikt elk denkbaar middel om winst te maximaliseren, vaak ten koste van de gezondheid van miljoenen. Dit verhaal gaat niet alleen over voedsel, maar over macht, ongelijkheid en de vraag wie er werkelijk profiteert.
De Gezondheid als Kolateral Schade
De voedingsindustrie doet er alles aan om eten goedkoop te houden — althans, in euro’s. Want de verborgen kosten? Die betalen we met onze gezondheid. Door suiker slim te verstoppen, porties stiekem te vergroten en verslavingstechnieken toe te passen zoals de fameuze “bliss point”, wordt voedsel een product dat ons tevreden houdt, maar ziek maakt.
Het RIVM slaat al jaren alarm: meer dan tweederde van het supermarktaanbod bestaat uit ultrabewerkte voeding. Arm aan vezels, rijk aan troep. De gevolgen zijn bekend en toch hardnekkig: obesitas, diabetes, hart- en vaatziekten. En nee, dit is geen kwestie van ‘persoonlijke keuze’. Zoals hoogleraar Jaap Seidell scherp stelt: “Vrije keuze” is de schijn die de industrie ophoudt terwijl ze de opties systematisch manipuleert.
De ecologische prijs is al even onthutsend. Monoculturen en megastallen zuigen de aarde uit, terwijl plasticverpakkingen zich opstapelen in oceanen en straten. Wat gezond en duurzaam zou kunnen zijn, wordt op industriële schaal uitgehold.
Van Keukentafel naar Laboratorium
Waar vroeger een maaltijd ontstond uit simpele, herkenbare ingrediënten, wordt voedsel nu samengesteld in fabrieken die meer weghebben van chemische laboratoria. Ingrediënten worden gestript, gemanipuleerd, samengevoegd tot iets dat goedkoop lijkt, maar bitter weinig met voeding van doen heeft. Het is geen toeval dat ultrabewerkte voeding inmiddels in verband wordt gebracht met een vijfde van de wereldwijde sterfgevallen. Ja, dat is meer dan tabak.
Onze darmen, hormonen en zelfs ons brein lijden onder dit dieet. Tegelijkertijd maken een handvol multinationals — denk aan Cargill, Bayer — de dienst uit. Zij bepalen wat er op het bord belandt. Volgens arts en activist Staf Henderickx is het duidelijk: “Zonder gezonde landbouw geen gezonde voeding.” Terug naar kleinschaligheid is geen romantisch ideaal, maar een overlevingsstrategie.
Lobby als Wapenschild
Elke poging tot regulering wordt met agressieve lobby van tafel geveegd. De voedingsindustrie volgt hierin het draaiboek van Big Tobacco: twijfel zaaien, vrije keuze verheerlijken, politici onder druk zetten. De zaak rond Roundup spreekt boekdelen. Ondanks aantoonbare gezondheidsrisico’s besliste een Amerikaanse rechter in het voordeel van Bayer. Economische belangen wegen, zo blijkt, zwaarder dan mensenlevens.
Ook in Nederland is de invloed voelbaar. De Nutri-Score, zogenaamd ontworpen om gezondere keuzes te stimuleren, wordt opgerekt en misbruikt. Koekjes met een groen label? Dat is geen vergissing, dat is strategie. Taal wordt ingezet als rookgordijn.
Wie betaalt de rekening?
Intussen blijven de prijzen stijgen. Niet omdat kosten stijgen, maar omdat bedrijven — denk aan Ahold Delhaize — torenhoge winstmarges willen behouden. Consumenten voelen het: zes op de tien huishoudens komen moeilijk rond. Terwijl bonussen worden uitgekeerd, belandt vers en gezond eten buiten bereik van steeds meer mensen.
Toch is verandering mogelijk. Chili laat zien dat stevige maatregelen effect sorteren: waarschuwingen op verpakkingen, reclameverboden, educatie. Het werkt. Maar dan moet politieke moed het winnen van economische angst.
Naar een ander voedselsysteem
Willen we werk maken van voedselrechtvaardigheid, dan zijn structurele ingrepen nodig. Denk aan:
- Belasting op ultrabewerkte producten, btw-verlaging op groenten en fruit.
- Strikte marketingbeperkingen, zeker richting kinderen.
- Onafhankelijk toezicht en transparantie in de productieketen.
- Investeringen in lokale, ecologische landbouw.
En ja, ook de consument heeft invloed. Door te kiezen voor de markt, de boer, het korte keten-initiatief. Maar de echte hefboom ligt bij beleid, bij de herverdeling van macht en middelen.
De voedingsindustrie heeft lang genoeg geregeerd met de logica van winst. Tijd om voedsel opnieuw te zien als wat het is: een mensenrecht, geen handelswaar. Als we niets doen, betaalt de volgende generatie de prijs. En die zal fors zijn.
