Het kabinet-Schoof lijkt zich actief te storten op polarisatie – en dat terwijl de samenleving al langer in de knel zit door verdeeldheid. Dat het kabinet de spanningen eerder aanwakkert dan tempert, is zorgwekkend en nieuw. Het aftreden van staatssecretaris Nora Achahbar is een pijnlijk voorbeeld daarvan. Haar vertrek legt niet alleen interne spanningen bloot, maar ook iets fundamenteler: de opkomst van vijandgedreven politiek. Wat houdt dat in? En wat betekent het voor een samenleving die toch al op scherp staat?
Wat bedoelen we eigenlijk met vijandgedreven politiek?
Vijandgedreven politiek is een strategie waarbij een bepaalde groep wordt neergezet als zondebok. Door zo’n ‘vijand’ aan te wijzen, ontstaat er schijnbaar eenheid – maar alleen ten koste van anderen. Het is geen politiek die zoekt naar oplossingen of bruggen, maar eentje die draait om machtsbehoud en angst. Denk aan retoriek vol boosheid en simplificaties, zonder oog voor de gevolgen voor de sociale samenhang.
Socioloog Hans Boutellier vat het kernachtig samen: “Vijandgedreven politiek betekent dat een groep wordt geproblematiseerd en als bedreiging in het politieke debat verschijnt.” We zagen het bij Geert Wilders met zijn ‘minder, minder’-retoriek, en inmiddels zien we het ook in de bestuurskamers van het kabinet-Schoof.
Nora Achahbar als kanarie in de kolenmijn
Het aftreden van Achahbar laat zien hoe diep dit vijanddenken verankerd is geraakt. Haar vertrek kwam na racistische uitspraken binnen het kabinet, variërend van “kutmarokkanen” tot de bizarre claim dat moslims antisemitisme “in hun dna” dragen. Premier Dick Schoof probeerde de boel te sussen door te ontkennen dat racisme een rol speelde, maar dat leek vooral een poging om zijn coalitie te beschermen. Achahbar’s scherpe kritiek werd afgedaan als een abstracte waarschuwing, terwijl het juist over de directe realiteit binnen het kabinet ging.
Haar aftreden was geen symbolisch gebaar. Het was een noodsignaal tegen een bestuurscultuur die vijandbeelden niet alleen tolereert, maar zelfs cultiveert.
De rellen in Amsterdam: meer dan een simpel verhaal
De rellen in Amsterdam, waar supporters van Maccabi Tel Aviv tegenover groepen jongeren kwamen te staan, maken pijnlijk duidelijk hoe gevaarlijk deze dynamiek is. Extreemrechtse hooligans zochten de confrontatie, jongeren met een migratieachtergrond reageerden, en het geweld escaleerde snel. Hoewel er antisemitische leuzen werden geroepen, zijn er geen aanwijzingen dat Nederlandse Joden doelwit waren van geweld.
Toch was premier Schoof er als de kippen bij om te wijzen op “jongeren met een migratieachtergrond”, nog voordat de feiten helder waren. VVD-leider Dilan Yesilgöz riep meteen iets over “mislukte integratie”. Zo werd een complex en gelaagd conflict teruggebracht tot een simpele vijand. Het is een klassieke tactiek: framing dat mensen tegen elkaar opzet in plaats van het échte probleem te analyseren.
Trumpiaanse trekjes
Wat we in Nederland zien, doet denken aan het Trumpisme in de VS. Daar werd de muur tegen Mexicaanse migranten het ultieme symbool van wij-zij-politiek. Het draaide niet om oplossingen, maar om angst en woede te mobiliseren. Dat vijanddenken kan funest zijn voor instituties: het normaliseert haat en moedigt burgers aan om hetzelfde te doen. Een samenleving die zo verdeeld raakt, kan moeilijk nog samen problemen oplossen.
De Nederlandse variant
Het kabinet-Schoof doet in feite hetzelfde: de retoriek van radicaal-rechts wordt niet langer alleen op sociale media of in de Tweede Kamer gebezigd, maar nu ook in de regering zelf. Rellen zoals die in Amsterdam worden gebruikt om migranten en moslims als groep verdacht te maken, terwijl de rol van extreemrechtse provocateurs nauwelijks wordt benoemd.
In plaats van de-escalatie en nuance, kiest het kabinet voor wij-zij-denken. Dat leidt af van de dieperliggende oorzaken van maatschappelijke spanningen: economische ongelijkheid, falende integratieprogramma’s en een overheid die steeds verder van burgers afstaat.
En nu?
De gevolgen van vijandgedreven politiek zijn te groot om te negeren. We hebben een alternatief verhaal nodig, een narratief dat niet draait om angst en verdeeldheid, maar om gedeelde belangen en verbinding. Dat vraagt om het benoemen van polarisatie als strategie – zoals Achahbar deed – én om structurele hervormingen: betere integratie, een inclusief overheidsdiscours en serieus beleid tegen racisme en sociale ongelijkheid.
De keuze is helder: blijven we groepen wegzetten als de vijand, of bouwen we aan een samenleving waarin verschillen niet leiden tot verdeeldheid, maar tot een rijker geheel? Het antwoord op die vraag zal bepalen of Nederland nog in staat is om het fundament van solidariteit en saamhorigheid te herstellen – iets wat we nu harder nodig hebben dan ooit.
Nieuwsbericht over Achahbar’s aftreden: www.volkskrant.nl
Over de afbeelding: De bij deze blogpost gebruikte afbeelding is voor 100% geïnspireerd op een tekening van Joep Bertrams, een kunstenaar die wij zeer bewonderen. De originele tekening werd gepubliceerd in De Groene Amsterdammer.
Nieuwe inzichten, kritische verhalen
Op vrheid.nl schrijven we over vrijheid, gelijkheid, klimaat en LHBTQ+ rechten. Altijd scherp, altijd onafhankelijk. Blijf ons volgen en mis niets!
