De mogelijke overwinning van Geert Wilders is geen politieke voetnoot—het is een democratisch alarmsignaal. Zijn gedachtegoed ondermijnt niet alleen de rechtsstaat, maar normaliseert uitsluiting, verdeeldheid en wantrouwen in alles wat onze samenleving bijeenhoudt. Een zege voor Wilders is niet zomaar een verschuiving in het politieke spectrum, maar een fundamentele breuk met de waarden waarop onze democratie rust. Daarom mogen we deze ontwikkeling niet lijdzaam afwachten.
Er voltrekt zich een stille ramp aan beide zijden van de Atlantische Oceaan. In Nederland én de Verenigde Staten wordt het fundament van onze democratie—vertrouwen—systematisch uitgehold. De media, de rechterlijke macht, de wetenschap, zelfs de integriteit van verkiezingen: allemaal worden ze doelbewust verdacht gemaakt. Het patroon is onmiskenbaar. Politici die zichzelf buiten de wet plaatsen, zaaien actief twijfel over de instituties die de democratische rechtsorde schragen. En als vertrouwen eenmaal verdampt, wat blijft er dan nog over? Een autoritair vacuüm.
Vertrouwen vormt het hart van elke gezonde democratie—niet in abstracte idealen, maar in concrete garanties: onafhankelijke rechtspraak, vrije pers, en eerlijke verkiezingen. Zodra dat vertrouwen begint te wankelen, komt het hele systeem in gevaar. In Nederland zien we hoe politici als Thierry Baudet en Geert Wilders doelbewust twijfel zaaien over wetenschap en media. Die strategie is geen losse flodder, maar onderdeel van een breed patroon. Ook in de Verenigde Staten maakt Donald Trump gebruik van dezelfde tactieken, waarbij hij de legitimiteit van verkiezingsuitslagen en overheidsinstanties ondermijnt. Het is een bekend script: zaai wantrouwen, oogst macht.
Zodra burgers hun geloof verliezen in de instituties die hen beschermen, ontstaat een voedingsbodem voor leiders die beloven de ‘rotzooi op te ruimen’—vaak dezelfden die het vuil hebben gestrooid. Zo nestelt autoritarisme zich in het hart van de samenleving. Het begint met het saboteren van geloofwaardigheid. En als die steunpilaren eenmaal wankelen, is de weg vrij voor leiders die zichzelf presenteren als de laatste redders in nood.
De Rol van Desinformatie en de Silicon Valley-mythe
Daarbovenop komt de explosieve rol van desinformatie. In het digitale tijdperk raken feit en fictie steeds meer verstrengeld. Techgiganten als Facebook en X (voorheen Twitter) faciliteren dit proces met algoritmes die clicks belangrijker vinden dan waarheid. Informatie is alomtegenwoordig, maar waarheid? Die is zeldzaam geworden—een kwetsbaar goed dat grondig onderzoek en onafhankelijke journalistiek vereist.
Populisten weten dit maar al te goed. Ze overspoelen het publieke domein met halve waarheden, leugens en complottheorieën. Zo creëren ze verwarring en wantrouwen. Tijdens de Amerikaanse verkiezingen van 2020 hield Trump halsstarrig vol dat de uitslag was ‘gestolen’, ondanks tientallen rechterlijke uitspraken die het tegendeel bewezen. In Nederland voeren Baudet en Wilders een soortgelijke kruistocht tegen de wetenschap, of het nu gaat om klimaatverandering of coronamaatregelen.
Het resultaat? Een samenleving waarin niemand meer weet wie of wat nog te vertrouwen is. En zodra die onzekerheid wortel schiet, wordt de roep om een ‘sterke leider’ onweerstaanbaar. Wat die leider vervolgens opoffert, zijn niet zelden onze vrijheden en democratische zekerheden.
Wat Kunnen We Doen?
De enige remedie is het herstellen en beschermen van vertrouwen. Dat begint bij het erkennen van de ernst van de aanvallen op onze instituties. Wanneer politici rechters wegzetten als ‘de vijand’ of journalisten als ‘leugenaars’, mogen we dat niet als partijdige retoriek afdoen. Het is een poging om de democratische speelruimte te vernauwen en autoritaire controle mogelijk te maken.
We moeten blijven investeren in degelijke, onafhankelijke journalistiek en in onderwijs dat kritische mediageletterdheid bevordert. Mensen moeten opnieuw leren onderscheid te maken tussen een feit en een frame. Ook sociale mediaplatforms dragen verantwoordelijkheid. Hun huidige rol als doorgeefluik van desinformatie kan niet onbestraft blijven.
En vooral: laten we niet vergeten dat democratie meer is dan één keer per vier jaar stemmen. Het is een voortdurend proces van macht controleren, van tegengeluiden toestaan, van het publieke debat beschermen tegen manipulatie en verval.
Verlies van vertrouwen is geen symptoom, het is de ziekte zelf. Wie dat niet op tijd herkent, loopt het risico wakker te worden in een systeem waarin vrijheid slechts een herinnering is.
Want zoals men in de volksmond zegt: vertrouwen komt te voet, maar vertrekt te paard.
