De botsing tussen Marjorie Taylor Greene en professor Timothy Snyder – Er zijn van die momenten waarop je even achterover leunt en denkt: “Ja, dit moest even gebeuren.” Zo’n moment vond onlangs plaats in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, waar de gerenommeerde historicus prof. Timothy Snyder de vloer kreeg tegenover de extreemrechtse afgevaardigde Marjorie Taylor Greene. Wat volgde was geen debat, maar een treffend voorbeeld van wat er gebeurt als arrogante onwetendheid frontaal botst op echte expertise.
Greene, bekend van haar complottheorieën over “Joodse ruimte-lasers” en haar aanwezigheid op een conferentie geleid door de witte nationalist Nick Fuentes, probeerde wederom een rechtse praatpunt te herhalen: “De VS financiert nazi’s in Oekraïne.” Het is een narratief dat de MAGA-vleugel van de Republikeinse Partij graag aanhaalt om steun voor Oekraïne te ondermijnen – vaak volledig los van feiten, geschiedenis of context.
Maar deze keer stond daar een man tegenover met een indrukwekkend intellectueel arsenaal: prof. Timothy Snyder, expert op het gebied van Oost-Europa, fascisme en de Holocaust. Een man die zijn hele carrière gewijd heeft aan het begrijpen van politieke ideologieën, staatsgeweld en historisch revisionisme.
De feiten versus de leugen
Greene gooide haar ongefundeerde aantijgingen eruit in een typische “drive-by” stijl: een tirade van onzin vlak voordat haar spreektijd afloopt, zodat er geen ruimte is voor wederwoord. Gelukkig greep de jonge Democratische afgevaardigde Maxwell Frost in en gaf prof. Snyder alsnog het woord.
Wat daarop volgde, was een messcherp, feitelijk en genadeloos betoog waarmee Snyder de retoriek van Greene volledig ontmantelde. Hij wees erop dat in Oekraïne geen enkele extreemrechtse partij ooit meer dan drie procent van de stemmen heeft behaald—hun politieke invloed is verwaarloosbaar. Vergelijk dat met Rusland, waar openlijk fascistische eenheden deel uitmaken van het leger, en waar een oorlog wordt gevoerd die zich kenmerkt door deportaties van kinderen, systematische marteling en de doelbewuste vernietiging van een soevereine staat. Volgens Snyder is het dan ook glashelder: wie werkelijk begaan is met het bestrijden van fascisme, zou zijn pijlen niet op Oekraïne richten, maar op het Rusland van Poetin.
Het probleem: feiten doen er niet meer toe
De tragedie van dit moment is niet alleen dat prof. Timothy Snyder’s betoog — hoe briljant, scherp en historisch onderbouwd ook — geen indruk maakt op iemand als Marjorie Taylor Greene. De echte tragedie is dat het voor haar publiek ook niets uitmaakt. We leven in een tijd waarin expertise wordt gereduceerd tot “een mening”, en een mening wordt verheven tot “de waarheid”, zolang ze maar past binnen het gewenste wereldbeeld.
In dat wereldbeeld — dat van het rechts-populisme — zijn feiten alleen waardevol als ze dienstbaar zijn aan het narratief. Zo niet, dan worden ze net zo makkelijk weggewuifd als een weersvoorspelling die niet uitkomt. Snyder kan twintig jaar archiefonderzoek en historische analyses tegenover zich hebben, maar dat weegt in het publieke debat tegenwoordig even zwaar als de ongefundeerde tirade van een politica die bekendstaat om complotten over “Joodse ruimte-lasers”.
En dit fenomeen blijft niet beperkt tot het Amerikaanse Congres. We zien het ook hier, in Nederland. In talkshows worden virologen geacht in debat te gaan met antivaxxers, klimaatwetenschappers worden ‘geconfronteerd’ met influencers die hun “feiten” van Telegram halen. Er wordt een schijn van evenwicht gecreëerd — alsof waarheid slechts een kwestie van perspectief is, en alsof de consensus onder duizenden wetenschappers gelijk staat aan de ‘mening’ van een boze burger met een microfoon.
Het journalistieke principe van hoor en wederhoor is hier ontspoord tot een toneelstuk waarin feit en fictie op gelijke voet worden gezet. Met als gevolg dat het publiek niet alleen het verschil tussen de twee niet meer herkent, maar het ook steeds minder belangrijk vindt. Wat overblijft is een vorm van infotainment waarin schreeuwen loont, twijfel verkoopt, en deskundigheid verdacht is.
Dit is geen onschuldig mediafenomeen. Het is een symptoom van diep democratisch verval. We leven in een politieke cultuur waarin wetenschap, geschiedenis en expertise systematisch worden ondermijnd. Waarin kennis niet meer telt, maar sentiment, identiteit en vijanddenken de dienst uitmaken. Als deze ontwikkeling doorzet, verschraalt niet alleen het publieke debat — het opent de deur naar autoritair bestuur waarin de waarheid wordt buitengesloten en alleen nog de macht telt.
En denk maar niet dat dit alleen Amerikaans is
Wat er in het Amerikaanse Congres gebeurt, blijft niet daar. De dynamiek die we zagen tussen Snyder en Greene is niet uniek, maar kenmerkend voor een bredere verschuiving: het afbrokkelen van waarheid als gemeenschappelijk fundament van de democratie.
Die erosie voltrekt zich ook in Europa. Ook in Nederland. Denk aan partijen die de wetenschap wantrouwen en racisme herverpakken als legitiem debat — of het nu gaat over klimaat, vaccinatie of antisemitisme. Of die Poetin portretteren als een verdediger van “traditionele waarden” tegen een zogenaamd verwesterd verval. In al deze uitingen resoneert hetzelfde onderliggende mechanisme: het ondermijnen van feiten ten gunste van ideologische mythen.
En als we deze tendens niet radicaal doorbreken, verandert democratie in een façade — een schijnvertoning waarin nog slechts macht, identiteit en manipulatie de boventoon voeren. Dan zullen mensen als Timothy Snyder steeds minder ruimte krijgen om het debat te verrijken, en krijgen figuren als Marjorie Taylor Greene steeds meer ruimte om de waarheid te herschrijven. Niet met feiten, maar met volume. Niet met kennis, maar met spektakel.
Daarom moeten we scherp blijven. Niet alleen tegenover politici, maar ook tegenover hoe media, onderwijs en publieke instellingen omgaan met expertise. Want zolang het publiek leert dat alle meningen evenveel waard zijn — ook diegene die gebouwd zijn op leugens — graven we gezamenlijk het graf van de democratische rede.