Europa in shock: de VS gooit de geopolitieke orde omver – De afgelopen week heeft de Amerikaanse regering in Europa een reeks boodschappen afgegeven die de internationale orde op zijn kop kunnen zetten. Op de Munich Security Conference schokte vice-president JD Vance zijn Europese collega’s door te waarschuwen voor een “vijand van binnenuit” – leiders die de zorgen en waarden van hun burgers negeren. Daarnaast pleitte hij voor een normalisering van rechtsextreme politieke partijen in het politieke midden.
Tegelijkertijd riep de Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth NAVO-lidstaten op om hun defensie-uitgaven drastisch te verhogen – tot 5% van hun BBP. Dit terwijl de meeste Europese landen net aan de 2% NAVO-richtlijn voldoen. Ondertussen bevestigde Hegseth in Polen de Amerikaanse militaire aanwezigheid en beloofde deze te versterken. Ondanks de dreigende retoriek richting Europa lijkt de VS dus niet van plan om het continent te verlaten.
Daarbovenop eist Donald Trump naar verluidt een forse financiële bijdrage van Oekraïne als ‘terugbetaling’ voor de Amerikaanse militaire steun. Met deze ontwikkelingen rijst de vraag: is het door de VS geleide internationale systeem, gebaseerd op multilaterale instellingen en samenwerking, op zijn einde?
De ondergang van de ‘regels-gebaseerde orde’?
Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft de VS een sleutelrol gespeeld in het opbouwen van de zogenoemde rules-based international order – een systeem van internationale samenwerking via instellingen zoals de VN, de WTO en de NAVO. Hoewel dit systeem verre van perfect was, bracht het wel een periode van relatieve stabiliteit en economische groei.
Nu lijkt de VS onder Trump afstand te nemen van dit systeem. In plaats van multilaterale samenwerking als basis voor internationale politiek, beweegt de VS zich naar een wereld waarin machtspolitiek en economische belangen zwaarder wegen dan gedeelde waarden en afspraken.
Wat betekent dit voor Europa? En wat gebeurt er als de VS niet langer de garantie biedt voor veiligheid en economische stabiliteit?
China, Trump en de verschuivende wereldorde
Om Trump’s huidige strategie te begrijpen, moeten we terug naar het jaar 2001, toen China toetrad tot de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Destijds geloofde de VS, onder leiding van Bill Clinton, dat economische liberalisering uiteindelijk zou leiden tot politieke liberalisering in China.
China groeide in rap tempo uit tot een economische supermacht, maar bleef vasthouden aan een strategie waarin staatsbedrijven geavanceerde technologieën overnamen en buitenlandse concurrenten uit de markt werden gedrukt. Vooral de VS begon de impact hiervan steeds sterker te voelen.
Trump’s opkomst is voor een deel een reactie op deze verschuiving in de wereldorde. Tijdens zijn eerste termijn probeerde hij, zij het chaotisch, een hardere koers te varen tegen China. Nu, in zijn tweede termijn, lijkt hij een duidelijker plan te hebben:
• Europa onder druk zetten om meer te betalen voor zijn eigen veiligheid, zodat de VS zich kan concentreren op de confrontatie met China.
• Rusland losweken van China, mogelijk door een harde deal te sluiten over Oekraïne.
• Een protectionistisch economisch beleid voeren, waarbij de VS zijn industrieën heropbouwt en minder afhankelijk wordt van buitenlandse handel.
Met deze strategie wil Trump de economische en geopolitieke machtsbalans in het voordeel van de VS herstellen, zelfs als dat betekent dat oude bondgenootschappen op de proef worden gesteld.
Een transactiegerichte wereldorde
Wat duidelijk werd op de Munich Security Conference, is dat Trump geen terugkeer naar isolationisme nastreeft, maar naar een wereld waarin macht en economische belangen de boventoon voeren. In plaats van multilaterale samenwerking richt hij zich op machtsblokken en sferen van invloed.
• Europa wordt niet langer als een bondgenoot op basis van gedeelde waarden gezien, maar als een partij die zijn plaats in de VS-geleide orde moet ‘verdienen’ door te betalen voor zijn veiligheid.
• Oekraïne moet betalen voor Amerikaanse steun, alsof het een commerciële deal betreft.
• De NAVO moet niet langer als samenwerkingsverband functioneren, maar als een verzameling staten die zich financieel moeten bewijzen.
Trump’s “America First”-beleid betekent dat internationale betrekkingen puur transactioneel worden. Europa en andere bondgenoten moeten accepteren dat Washington niet langer gratis veiligheid biedt, en dat alles een prijskaartje heeft.
Wat betekent dit voor Europa?
Voor Europese landen betekent dit dat ze snel nieuwe strategieën moeten ontwikkelen. De oude veronderstellingen – dat de VS als vanzelfsprekend de NAVO zou steunen, dat multilaterale samenwerking de norm blijft – gelden niet meer.
In plaats daarvan staat Europa voor een harde realiteit:
• Ofwel aanzienlijk meer investeren in defensie en een onafhankelijke Europese veiligheidsstrategie ontwikkelen
• Ofwel volledig buigen voor de nieuwe Amerikaanse machtslogica en accepteren dat veiligheid voortaan een commerciële transactie is
Wat deze ontwikkelingen laten zien, is dat de internationale orde niet meer dezelfde is. De VS is niet langer de ‘leider van de vrije wereld’, maar een grootmacht die vooral naar zijn eigen belangen kijkt. Europa moet zich voorbereiden op een tijdperk waarin het ofwel zijn eigen lot in handen neemt, ofwel zich neerlegt bij een toekomst waarin het speelbal wordt van de VS en China.