De wereld verandert razendsnel, maar sommige dingen blijven hetzelfde. De alliantie tussen extreemrechts, machtige bedrijven en autoritaire politici is daar een goed voorbeeld van. In de jaren 30 zagen we hoe grote industriëlen het fascisme steunden om hun rijkdom en macht te beschermen. Nu zien we iets vergelijkbaars, maar met een modern tintje: techmiljardairs zoals Elon Musk en Peter Thiel gebruiken hun technologie om autoritaire leiders te helpen en democratische tegenstand te onderdrukken.
Wat betekent dit voor de toekomst? En belangrijker: wat kunnen we eraan doen?
Van industriëlen tot techmiljardairs: de geschiedenis herhaalt zich
In de jaren 20 en 30 zagen we hoe grote bedrijven fascistische regimes steunden. Industriëlen in Duitsland en Italië hielpen Hitler en Mussolini aan de macht omdat ze bang waren voor vakbonden en linkse bewegingen. Hun investering betaalde zich terug: de regimes onderdrukten arbeiders, beschermden de winsten van bedrijven en schafden democratische rechten af.
Vandaag gebeurt iets vergelijkbaars, maar in een nieuwe vorm. Techmiljardairs hebben geen fabrieken zoals de industriëlen van vroeger, maar bezitten wél iets anders: digitale infrastructuur. Ze controleren sociale media, online handel en de algoritmes die bepalen wat mensen zien en denken. En net als vroeger gebruiken ze hun macht om autoritaire leiders te steunen en sociale bewegingen de mond te snoeren.
Waarom is dit gevaarlijker dan vroeger?
Het gevaar van deze nieuwe alliantie tussen techmiljardairs en extreemrechts is groter dan dat van het fascisme in de jaren dertig, omdat hun macht niet langer gebonden is aan nationale grenzen, hun controlemechanismen veel geavanceerder zijn en de aanval op democratie zich in een ongekend tempo voltrekt. Waar industriëlen destijds vooral binnen hun eigen land opereerden, bewegen techmiljardairs zich moeiteloos over de hele wereld. Ze beïnvloeden verkiezingen in meerdere landen tegelijk, investeren in autoritaire regimes en ontwijken democratische regulering door zich in belastingparadijzen te vestigen.
Hun middelen zijn bovendien veel effectiever dan de propagandatechnieken van vroeger. Waar fascistische regimes in de jaren dertig afhankelijk waren van kranten, radio en massabijeenkomsten, beschikken techbedrijven vandaag over algoritmes en kunstmatige intelligentie die de publieke opinie kunnen sturen op een manier die onzichtbaar en ogenschijnlijk spontaan lijkt. Door gerichte informatiecampagnes kunnen ze bepaalde ideeën versterken, kritische stemmen verzwijgen en kunstmatige trends creëren die de werkelijkheid vervormen. Wat mensen denken dat de publieke opinie is, wordt steeds vaker bepaald door datastromen en geautomatiseerde manipulatie, in plaats van door werkelijke interactie en debat.
Daarbij komt dat de snelheid waarmee democratische structuren ondermijnd kunnen worden, veel hoger ligt dan in het verleden. Waar het in de jaren dertig jaren duurde voordat fascistische partijen de macht grepen, kunnen digitale desinformatiecampagnes binnen enkele uren een verkiezing beïnvloeden, een beweging mobiliseren of een samenleving polariseren. Sociale media spelen hierin een cruciale rol, niet alleen als platformen voor propaganda, maar ook als instrumenten voor surveillance en gedragssturing. De snelheid, schaal en subtiliteit van deze nieuwe vorm van autoritaire controle maken het gevaarlijker dan alles wat we eerder hebben gezien.
Twitter en de controle over informatie
Een goed voorbeeld van deze nieuwe machtsstructuur is de overname van Twitter door Elon Musk. Dit was geen gewone zakelijke deal. Musk kreeg steun van buitenlandse investeerders, waaronder uit Saudi-Arabië en Rusland. Sinds zijn overname heeft hij journalisten en kritische stemmen van het platform gegooid, terwijl hij extreemrechtse en complottheorieën juist een podium geeft.
Dit is een nieuwe vorm van censuur: niet door wetten, maar door controle over de digitale infrastructuur. Wie bepaalt wat we zien en lezen, bepaalt hoe we denken en stemmen. Dit maakt sociale media een machtig wapen in de handen van miljardairs met politieke ambities.
De samenwerking tussen extreemrechts en techmiljardairs
De samenwerking tussen extreemrechts en techmiljardairs beperkt zich niet tot de Verenigde Staten, maar is een wereldwijd fenomeen. In vrijwel elk land waar extreemrechtse partijen opkomen, zie je dat ze steun krijgen van invloedrijke bedrijven en miljardairs die een gemeenschappelijk belang hebben: het beschermen van hun kapitaal en macht ten koste van democratische structuren en sociale rechten.
Hun agenda is duidelijk. Ze willen arbeidersrechten verzwakken, zodat werknemers minder bescherming genieten en bedrijven hun winsten kunnen maximaliseren. Ze ondermijnen democratische instituties door de rechterlijke macht, persvrijheid en verkiezingsprocedures aan te tasten, zodat politieke tegenstand steeds moeilijker wordt. Tegelijkertijd doen ze er alles aan om regulering te voorkomen, zodat overheden hen niet kunnen dwingen om eerlijk belasting te betalen of verantwoordelijkheid te nemen voor de klimaatcrisis.
Deze samenwerking begint steeds meer te lijken op een moderne variant van het “internationaal fascisme” uit de jaren dertig, toen regimes in Duitsland, Italië en Spanje elkaar steunden en versterkten. Waar die samenwerking destijds afhankelijk was van diplomatie en militaire steun, vindt ze nu plaats via digitale netwerken en economische allianties. De techmiljardairs en hun politieke bondgenoten bouwen een wereldwijde infrastructuur voor autoritaire controle, waarbij nationale grenzen steeds minder een rol spelen en democratische tegenstand systematisch wordt ondermijnd.
Wat kunnen we doen?
Hoewel de situatie somber lijkt, laat de geschiedenis zien dat verzet mogelijk is. De opkomst van extreemrechts in de jaren dertig leidde uiteindelijk tot een massale tegenbeweging die de democratie wist te herstellen. Ook nu zijn er manieren om deze nieuwe vorm van fascisme te bestrijden, maar dat vraagt om gerichte actie en een fundamentele herziening van hoe we onze samenleving en economie organiseren.
Een van de eerste stappen is het democratiseren van technologie. Grote sociale mediaplatforms en digitale infrastructuren mogen niet langer in handen zijn van miljardairs met politieke belangen. Overheden moeten ingrijpen om deze macht te breken, strenge regels opstellen en alternatieve, democratische platformen ondersteunen. Zonder controle over informatie blijft de samenleving kwetsbaar voor manipulatie en desinformatie.
Daarnaast moeten we de digitale geletterdheid vergroten. Mensen moeten begrijpen hoe algoritmes werken, hoe ze gemanipuleerd kunnen worden en hoe ze zich daartegen kunnen wapenen. Onderwijs en media spelen hierin een cruciale rol. Net zoals lees- en schrijfvaardigheid essentieel waren in de strijd tegen vroegere vormen van onderdrukking, is inzicht in digitale systemen noodzakelijk om weerstand te kunnen bieden aan de nieuwe machtsstructuren.
Ook internationale samenwerking is onmisbaar. Extreemrechts en techmiljardairs opereren grensoverschrijdend, en democratische krachten moeten hetzelfde doen. Dit betekent sterke vakbonden die zich niet laten verdelen door landsgrenzen, activistische netwerken die wereldwijd samenwerken en wetgeving die digitale manipulatie aan banden legt. Alleen door collectief op te treden kunnen we voorkomen dat autoritaire structuren zich steeds verder verankeren.
Maar uiteindelijk is deze strijd niet alleen politiek; hij is ook economisch. Het huidige neoliberale systeem stelt een kleine elite in staat om ongekende rijkdom en macht te vergaren, ten koste van de rest van de samenleving. Als we willen voorkomen dat techmiljardairs en autoritaire leiders de toekomst blijven bepalen, moeten we alternatieven ontwikkelen. Coöperatieve bedrijven, publieke digitale infrastructuur en een eerlijke belasting op extreme rijkdom zijn geen radicale ideeën, maar noodzakelijke stappen richting een rechtvaardiger samenleving.
De keuzes die we nu maken, bepalen of de toekomst wordt gekaapt door een kleine elite of in handen blijft van de samenleving als geheel. Democratie is geen gegeven; het is iets wat telkens opnieuw bevochten moet worden. En die strijd begint nu.
De strijd is nu
De opkomst van extreemrechts en de macht van techmiljardairs zijn geen toevallige trends. Ze zijn het gevolg van een systeem waarin kapitaal en technologie zonder democratische controle kunnen opereren. Maar net zoals fascisme in de jaren 30 uiteindelijk werd verslagen door georganiseerde tegenstand, kunnen we ook nu een andere toekomst kiezen.
Dat vraagt om actie. Niet alleen van politici, maar van ons allemaal. Door kritisch te blijven, ons te organiseren en te vechten voor een democratische toekomst, kunnen we voorkomen dat de geschiedenis zich herhaalt – en een nieuwe vorm van dictatuur ontstaat, gedreven door data, algoritmes en miljardairs zonder grenzen.