Op 26 februari herdenken we de slachtoffers van een van de meest verwoestende hoofdstukken in de recente Latijns-Amerikaanse geschiedenis: de Guatemalteekse burgeroorlog. Meer dan drie decennia lang werden vooral inheemse gemeenschappen, met name de Maya’s, blootgesteld aan systematische onderdrukking, gewelddadige vervolging en uiteindelijk genocide. Ondersteund door de Verenigde Staten voerden opeenvolgende militaire regimes een brute oorlog tegen hun eigen bevolking—een oorlog die diepe littekens heeft achtergelaten.
Guatemala herbergt een van de grootste inheemse bevolkingsgroepen van het continent. Volken als de K’iche’, Kaqchikel, Mam en Q’eqchi’ dragen eeuwenoude kennis, talen en gebruiken met zich mee. Maar in plaats van erkenning en bescherming, troffen hen landonteigening, discriminatie en structureel geweld. Hectares vruchtbaar land werden zonder compensatie afgepakt, wat velen in armoede stortte. Terwijl internationale aandacht grotendeels uitbleef, grepen militaire leiders de macht, met als gevolg een decennialange terreur die gemeenschappen ontwrichtte en levens verwoestte.
Maria’s Verhaal: Overleven tussen de Ruïnes
Maria, een K’iche’-vrouw uit de hooglanden, was nog een jong meisje toen het leger haar dorp bereikte. Het was 1982—een koude ochtend die ze haar leven lang niet zou vergeten. Ze herinnert zich de rook boven de daken, de echo van geweerschoten, en de paniek in haar vaders stem. Toen haar familie probeerde te vluchten, haalden de soldaten hen in. Haar ouders en jongere broers en zussen werden voor haar ogen vermoord. Maria overleefde alleen doordat ze zich in een greppel verschool en daar bleef tot het stil werd.
“Ze wilden ons stil maken, ons uitwissen,” vertelt Maria, “maar wij hebben overleefd. We zijn hier nog steeds, en we zullen blijven vechten voor wat van ons is.”
Jaren later vertelt ze haar verhaal met een kalmte waarin verdriet en kracht zich vermengen. Haar getuigenis is er één van duizenden—elk anders, maar met dezelfde ondertoon van verlies en veerkracht. Na de oorlog vond Maria een nieuwe roeping. Ze sloot zich aan bij een inheemse vrouwenorganisatie die strijdt voor gerechtigheid en herstel. Tegen de stroom in helpt ze nu anderen die, net als zij, hun dierbaren verloren en jarenlang geen stem hadden.
Opmerkelijk genoeg ontstonden er na de oorlog verbindingen met inheemse bewegingen over de grens, met name de Zapatistas in het Mexicaanse Chiapas. Deze banden brachten een stroom van ideeën, strategieën en solidariteit op gang. Ze vormden een brug tussen gemeenschappen die, ondanks hun geografische afstand, een gedeeld verleden van strijd en hoop kenden.
Amerikaanse Inmenging en het Bewind van Ríos Montt
De schaduw van de Verenigde Staten hangt zwaar over dit hoofdstuk. In het kader van de Koude Oorlog werd elke vorm van sociale hervorming of linkse organisatie bestempeld als communistische dreiging. Onder dat voorwendsel steunden de VS regimes die hun eigen burgers uitmoordden. De inheemse bevolking—al eeuwen gemarginaliseerd—werd doelwit van een meedogenloos militair beleid.
Tijdens het bewind van generaal Efraín Ríos Montt, begin jaren ’80, bereikte het geweld een hoogtepunt. Hele dorpen werden vernietigd. Tienduizenden mensen, vaak zonder enige politieke betrokkenheid, werden afgeslacht. Het persoonlijke verhaal van Maria is geen uitzondering, maar een gruwelijke representatie van een collectief trauma dat nog altijd doorwerkt.
Tegen de Stroom In: De Strijd Gaat Door
Toch is dit geen verhaal van louter verlies. In de nasleep van het geweld zijn krachtige bewegingen opgestaan. Organisaties als het Comité de Unidad Campesina (CUC) en CODECA blijven strijden voor rechtvaardigheid—voor land, voor milieu, voor waardigheid. Ze vertegenwoordigen stemmen die weigeren te zwijgen, zelfs wanneer de wereld wegkijkt.
Op deze dag van herdenking staan we stil bij het verleden, maar ook bij het heden. De strijd van de inheemse volkeren in Guatemala is nog lang niet gestreden. Hun moed, hun volharding, en hun diepe verbondenheid met het land vormen een bron van inspiratie. We moeten hun verhalen blijven vertellen, niet uit plicht, maar uit solidariteit. Want zolang hun strijd voortduurt, blijft ook onze verantwoordelijkheid bestaan.
MO*magazine: Als er al vrede heerst in Guatemala, is het een vrede die verdacht veel lijkt op oorlog
