In de afgelopen week werd Athene het toneel van een huiveringwekkende manifestatie van het ware gezicht van Gouden Dageraad, de Griekse extreemrechtse partij die onbeschaamd haar nazi-sympathieën tentoonstelde. Voor de ogen van de wereld brachten aanhangers van de partij de Hitlergroet en zongen zij het beruchte “Horst Wessel-lied” – het anthem van de SA en een symbool van nazi-terreur. Deze openlijke verheerlijking van het nazisme, pal voor het Griekse parlement, laat geen twijfel meer bestaan over de aard van Gouden Dageraad. Dit is geen randfenomeen, maar een rechtstreekse aanval op de fundamenten van de Griekse democratie.
Dat Gouden Dageraad ondanks haar fascistische ideologie tot de derde grootste partij van Griekenland wist uit te groeien, getuigt van de diepe maatschappelijke verdeeldheid en onvrede. Aangewakkerd door de schuldencrisis en bezuinigingspolitiek, heeft Gouden Dageraad strategisch geprobeerd zichzelf salonfähig te maken door haar gewelddadige kern te verdoezelen met een populistisch masker. Toch kon dit imago niet verhullen wat de partij in wezen is: een neo-nazistische organisatie die geen democratie wil hervormen, maar vernietigen.
De acties van Nikos Michaloliakos, de gevangen leider van Gouden Dageraad, onderstrepen dit. Zijn theatrale optreden in de rechtszaal, waar hij nazi-groeten uitdeelde en onbeschaamd zijn minachting voor het Griekse rechtssysteem toonde, laat zien dat de partij niet alleen haar extreemrechtse retoriek omarmt, maar ook klaar staat om elke democratische institutie te ondermijnen. Michaloliakos vertegenwoordigt een beweging die de democratische zwakheden uitbuit om haar totalitaire agenda door te voeren.
Een lange schaduw over Griekenland
De opkomst van Gouden Dageraad heeft diepe historische wortels. De Griekse burgeroorlog (1946-1949) die volgde op de Tweede Wereldoorlog, heeft een land achtergelaten dat nooit volledig gedemocratiseerd is. Terwijl veel Europese landen na de oorlog een duidelijke breuk maakten met hun fascistische verleden, werd de Griekse ‘deep state’ – de verborgen machtsstructuren in het leger en de veiligheidsdiensten – nooit volledig gezuiverd van extreemrechts gedachtegoed. Gouden Dageraad is slechts het topje van de ijsberg van een breder probleem: een onuitgesproken en langdurige spanning tussen links en rechts, waarin rechts-extremistische krachten zich verankerd hebben in de Griekse staat.
Dat twee gepensioneerde generaals op de kieslijst van Gouden Dageraad stonden bij de Europese verkiezingen, toont aan hoe diep de banden van de partij met de staat reiken. Wat we hier zien is niet enkel een partij die aan de rand van de samenleving opereert, maar een beweging die zich strategisch binnen de staat heeft genesteld. Dit is wat Gouden Dageraad zo gevaarlijk maakt: ze gebruiken de middelen van de democratie om haar van binnenuit te ondermijnen.
Europa’s blinde vlek voor fascisme
Gouden Dageraad is geen geïsoleerd Grieks probleem. De partij is een voorbode van een bredere tendens in Europa, waarin extreemrechtse bewegingen die ooit gemarginaliseerd waren, langzaam naar het centrum van de politieke macht kruipen. In Frankrijk heeft Marine Le Pen haar Front National ogenschijnlijk gematigd om electoraal succes te behalen, maar Gouden Dageraad kiest een andere route. In plaats van hun extremistische karakter te verdoezelen, pronken ze er juist mee, en vinden ze steun bij een bevolking die gedesillusioneerd is door de jaren van crisis en bezuinigingen.
De vraag die we ons nu moeten stellen is: hoelang kan Europa toekijken zonder in te grijpen? Gouden Dageraad heeft al drie zetels bemachtigd in het Europees Parlement, en hun aanwezigheid in Brussel zou wel eens de deur kunnen openen voor de normalisering van fascistische en antisemitische ideologieën in Europa. We moeten ons afvragen hoe we hier zijn beland: hoe kan een partij die openlijk nazi-sympathieën uit, een serieuze politieke speler worden in een democratisch land?
Een strijd voor de toekomst van Europa
Wat in Griekenland gebeurt, is een waarschuwing voor heel Europa. De opkomst van Gouden Dageraad moet niet gezien worden als een geïsoleerd fenomeen, maar als een voorbode van een bredere democratische crisis. De economische malaise en politieke onrust in veel Europese landen creëren een vruchtbare bodem voor extreemrechts populisme en fascisme. Als we niet krachtig optreden tegen deze dreiging, kan Griekenland wel eens het eerste EU-land worden dat valt voor een neo-fascistische macht.
Het is nu de verantwoordelijkheid van alle democraten, niet alleen in Griekenland maar in heel Europa, om zich te verenigen tegen deze dreiging. Fascisme is geen fenomeen uit het verleden – het is een gevaar voor onze toekomst. Als we blijven toekijken terwijl Gouden Dageraad en vergelijkbare bewegingen hun haat verspreiden, dan zetten we de deur open voor een nieuwe, gevaarlijke periode van verdeeldheid, geweld en onderdrukking.