Het electorale succes van Vlaams Belang in Vlaanderen blijft velen verbazen, zeker in een regio die zichzelf graag ziet als tolerant en vooruitstrevend. Deze partij, die voortkomt uit het vroegere Vlaams Blok, profileert zich als uitgesproken radicaal-rechts, met een scherpe focus op nationalisme en anti-immigratie. Maar hoe valt de groeiende aanhang voor een partij met zulke uitgesproken standpunten te rijmen met de zelfverklaarde openheid van de Vlaamse samenleving?
Historisch Weefsel en Identiteit
Om dit te begrijpen, loont het om terug te grijpen naar de historische achtergrond van Vlaanderen. Een geschiedenis gekenmerkt door overheersing, culturele marginalisering en een strijd voor erkenning heeft bijgedragen aan een diepgeworteld identiteitsgevoel. Waar die Vlaamse identiteit ooit draaide om emancipatie en zelfbeschikking, sluimert er nu ook een latent wantrouwen tegenover het ‘vreemde’. Vlaams Belang speelt daar handig op in door terug te grijpen naar nostalgische beelden van een homogeen Vlaanderen—een boodschap die resoneert bij wie zich overrompeld voelt door globalisering en toenemende diversiteit.
Deze strategie is niet nieuw. In het interbellum en tijdens de opkomst van het fascisme in de twintigste eeuw gebruikten regimes als dat van Mussolini in Italië en Hitler in Duitsland vergelijkbare retoriek. Ze benadrukten een zogenaamd “verloren verleden”, een mythische nationale zuiverheid die men moest herstellen. Door een gevoel van vernedering en verlies te voeden—of dat nu economisch, cultureel of moreel was—wisten deze bewegingen massa’s te mobiliseren. Tegelijk maakten ze gebruik van vijandbeelden: migranten, minderheden, of politieke tegenstanders werden afgeschilderd als bedreiging voor de nationale eenheid. Zo werd angst een middel tot cohesie, en nostalgie een wapen om kritiek het zwijgen op te leggen.
Vlaams Belang hanteert vandaag subtielere, maar inhoudelijk vergelijkbare technieken. Door culturele homogeniteit te verheerlijken en maatschappelijke complexiteit te reduceren tot eenvoudige tegenstellingen, wordt de Vlaamse identiteit niet verrijkt, maar vernauwd. Het gevaar zit in de aantrekkingskracht van die eenvoud—want geschiedenis heeft al vaker getoond dat populistische eenvoud zelden leidt tot duurzame oplossingen.
Economische Frictie en Culturele Vervreemding
Sinds de jaren tachtig heeft Vlaanderen, net als andere delen van Europa, te maken met economische herstructureringen, technologische transities en migratiegolven. Deze ontwikkelingen hebben niet alleen materiële gevolgen, maar voeden ook een gevoel van culturele ontworteling. Vooral bij mensen uit de arbeidersklasse of het lager middenkader brokkelt het vertrouwen in de gevestigde orde af. Vlaams Belang biedt in dat vacuüm een schijnbaar eenvoudige verklaring én een duidelijke uitweg, verpakt in krachtige slogans. Het geeft velen het gevoel dat er eindelijk iemand luistert.
Media-aanpak en Taal van het Volk
De mediatactiek van Vlaams Belang verdient aparte aandacht. In een tijd waarin sociale media de politieke arena domineren, begrijpt de partij als geen ander hoe men met polariserende uitspraken en doelgerichte provocaties de agenda kan bepalen. Daarmee versterken ze hun imago als ‘de enige die zegt waar het op staat’. Tegelijk wordt subtiel gebruikgemaakt van ‘dog-whistle politics’: boodschappen die op het eerste gezicht onschuldig of algemeen klinken, maar door ingewijden begrepen worden als signalen van een onderliggende, radicalere ideologie.
Een voorbeeld hiervan is het herhaaldelijk gebruik van termen als “onze mensen eerst” of “eigen volk eerst”. Voor een breder publiek lijken dit uitspraken over sociale prioriteit of economische rechtvaardigheid. Maar binnen de radicaal-rechtse achterban verwijzen ze vaak naar een exclusieve etnisch-culturele definitie van burgerschap, waarbij niet-westerse Vlamingen impliciet worden uitgesloten. Deze dubbele laag stelt Vlaams Belang in staat om een bredere groep kiezers aan te spreken—zij die zich vooral zorgen maken over woningnood of werkgelegenheid—zonder expliciet racistische taal te gebruiken, terwijl de kernboodschap toch glashelder blijft voor wie tussen de regels door leest.
Een Europees Echo-effect
Wat zich in Vlaanderen afspeelt, is geen op zichzelf staand fenomeen. Van Frankrijk tot Duitsland, van Nederland tot Italië: in heel Europa grijpen radicaal-rechtse partijen het momentum. Front National (nu Rassemblement National), de PVV, en AfD zijn slechts enkele voorbeelden van bewegingen die dezelfde angsten en onvrede weten te mobiliseren. De strategieën lijken op elkaar, de retoriek echoot van land tot land. Vlaams Belang maakt dus deel uit van een bredere golf van populistisch nationalisme die de Europese politieke orde hertekent.
Wat Zegt Dit Over Ons?
Uiteindelijk vertelt het succes van Vlaams Belang ons meer over de staat van de samenleving dan over de partij zelf. Het is een symptoom van onderliggende spanningen: angst voor verandering, verlies aan controle, en een zoektocht naar houvast in een wereld die razendsnel evolueert. De opmars van deze partij vraagt niet alleen om electorale analyse, maar om een diepere reflectie op de sociale breuklijnen die door Vlaanderen en Europa lopen. Het is zaak deze signalen niet te negeren, maar ze te begrijpen als oproep tot echte, structurele antwoorden op een groeiend gevoel van vervreemding.
