Herstel van de Samenleving – De uitholling van de sociale zekerheid in Nederland heeft de afgelopen decennia diepe sporen achtergelaten. Vertegenwoordigers van het volk hebben hierin een sleutelrol gespeeld: als beleidsmakers, verdedigers van economische belangen, maar soms ook als onbetrouwbare bondgenoten in de strijd voor sociale rechtvaardigheid. Maar waar zij falen, ontstaat verzet. Laten we samen onderzoeken hoe vertegenwoordigers van het volk sociale ongelijkheid versterken én hoe mensen zich organiseren om verandering af te dwingen.
Politieke Partijen: Acteurs in de Erosie
De rol van politieke partijen in de uitholling van de sociale zekerheid is meerlagig. Neem bijvoorbeeld de PvdA: ooit een bastion van de arbeidersbeweging, maar in de jaren ’90 een motor achter de privatisering van publieke diensten. Onder leiding van Wim Kok werd Nederland een proeftuin van het neoliberalisme, met ingrijpende hervormingen van de sociale zekerheid. De werkloosheidsuitkeringen werden verlaagd, de AOW kwam onder druk te staan, en de verzorgingsstaat transformeerde in een “participatiestaat.”
Advertentie:
Aan de rechterzijde is de VVD altijd openlijk voorstander geweest van een minimale overheid en maximale marktwerking. Hun retoriek stelt individuele verantwoordelijkheid boven collectieve solidariteit, waardoor structurele ongelijkheden worden afgedaan als persoonlijke mislukkingen. Het mantra “werk, werk, werk” legitimeert een politiek van afbraak, waarbij kwetsbare groepen—zoals arbeidsongeschikten en mensen met lage inkomens—steeds verder worden gemarginaliseerd.
En dan zijn er de populistische partijen, zoals de PVV en FvD. Hoewel ze kritiek uiten op de globalisering en de Europese Unie, gebruiken zij deze retoriek zelden om sociale ongelijkheid te bestrijden. In plaats daarvan richten zij zich op culturele verdeeldheid, waarbij ze solidariteit binnen de samenleving op etnische en nationale lijnen verdelen.
Vormen van Verzet: Van Broodfondsen tot Klimaatstakingen
Waar politieke partijen falen, ontstaat ruimte voor maatschappelijke alternatieven. Verzet kan kleinschalig en lokaal beginnen, maar juist in die microschaal schuilt de kracht.
- Solidarity Economy en Broodfondsen
In reactie op de flexibilisering van de arbeidsmarkt en het gebrek aan adequate vangnetten, zijn initiatieven zoals broodfondsen ontstaan. Dit zijn collectieve spaarpotten van freelancers en zzp’ers die elkaar ondersteunen bij ziekte of werkloosheid. Hier zien we een modern voorbeeld van wederzijdse hulp—een principe dat ooit aan de basis stond van de vakbeweging. - Acties van Werkenden
In de publieke sector zijn stakingen en protesten van leraren, zorgmedewerkers en openbaar-vervoerpersoneel de laatste jaren toegenomen. Deze acties illustreren niet alleen de onvrede over lage lonen en hoge werkdruk, maar ook een breder verzet tegen de uitholling van publieke diensten. De stakingen van NS-personeel in 2022, bijvoorbeeld, dwongen de werkgevers terug aan de onderhandelingstafel en werden breed gesteund door de samenleving. - Grassroots Organisaties
Organisaties zoals Doorbraak en Bond Precaire Woonvormen bieden praktische hulp aan mensen die door de mazen van het sociale vangnet vallen. Door directe actie te combineren met politieke bewustwording, creëren zij een tegenmacht die de machtsstructuren uitdaagt. - Klimaatbewegingen
Hoewel klimaat en sociale zekerheid op het eerste gezicht verschillende terreinen lijken, zijn ze nauw met elkaar verbonden. Ongelijkheid wordt versterkt door ecologische crises, en vice versa. Bewegingen zoals Extinction Rebellion en Fridays for Future integreren sociale rechtvaardigheid in hun strijd voor klimaatrechtvaardigheid, waarbij ze de rol van de staat en de markt expliciet ter discussie stellen.
Solidariteit als Politieke Noodzaak
De kern van deze strijd ligt in het begrip solidariteit. Binnen een neoliberaal paradigma wordt solidariteit gereduceerd tot liefdadigheid—aangemoedigd door de markt, maar nooit structureel. Dit staat haaks op de visie van filosofen zoals Hannah Arendt, die benadrukte dat politieke actie altijd een gemeenschappelijk doel vereist. Solidariteit, in haar visie, is een voorwaarde voor vrijheid: zonder collectieve verantwoordelijkheid is individuele vrijheid niets meer dan een privilege voor enkelen. Het is juist deze structurele afwezigheid die Karl Polanyi’s analyse van de zelfregulerende markt zo urgent maakt. Hij waarschuwde dat een economie zonder sociale verankering onvermijdelijk leidt tot sociale en ecologische ontwrichting.
Advertentie:
Een ander relevant denkkader is dat van Karl Polanyi, die in The Great Transformation waarschuwde voor de “zelfregulerende markt.” Polanyi betoogde dat een economie die niet is ingebed in sociale relaties onvermijdelijk leidt tot sociale ontwrichting. Voor Polanyi was de markt nooit bedoeld als autonoom mechanisme; zij was altijd een sociaal construct, onderhevig aan de normen, waarden en beperkingen van de samenleving. Het probleem begint wanneer de markt deze sociale verankering loslaat en zichzelf centraal stelt. Wat overblijft, is een systeem waarin alles—van arbeid en land tot menselijke relaties—wordt gereduceerd tot koopwaar.
Dit proces, dat Polanyi “commodificatie” noemt, heeft volgens hem drie vernietigende gevolgen. Ten eerste leidt het tot ecologische uitputting, omdat natuurlijke hulpbronnen worden gezien als onbeperkte middelen in plaats van essentiële elementen van het leven. Ten tweede veroorzaakt het sociale ontwrichting: de waardigheid van arbeid wordt uitgehold, en de mens wordt een speelbal van economische krachten. Ten derde creëert het een morele crisis, waarin solidariteit en wederkerigheid worden vervangen door competitie en individualisme.
De vormen van verzet die we vandaag zien, zijn directe reacties op deze ontwrichting. De collectieve acties van klimaatactivisten zoals Extinction Rebellion, de stakingen van zorgpersoneel, en de opkomst van lokale solidariteitsinitiatieven zijn allemaal pogingen om het sociale en ecologische weefsel te herstellen dat door de marktlogica is beschadigd. Deze bewegingen, bewust of onbewust, proberen de economie opnieuw ondergeschikt te maken aan menselijke waardigheid. Zij herontdekken het idee dat de markt niet ons doel is, maar een middel dat moet dienen om het gemeenschappelijke welzijn te bevorderen.
Interessant is dat Polanyi’s analyse niet alleen beschrijvend is, maar ook een cyclisch patroon suggereert. Telkens wanneer de markt te dominant wordt en sociale schade aanricht, ontstaan tegenkrachten die proberen de balans te herstellen. Dit is wat hij “de dubbele beweging” noemt: terwijl de markt probeert te expansiveren, zet de samenleving zich schrap om zichzelf te beschermen. Wat we nu meemaken, van protesten tot nieuwe vormen van economische samenwerking, is een herhaling van dit patroon. Het stelt ons echter voor een cruciale vraag: kunnen we een meer structurele oplossing vinden, of blijven we gevangen in een eindeloos conflict tussen markten en mensen?
Polanyi’s inzichten zijn vandaag urgenter dan ooit. In een tijd waarin globalisering, technologische disruptie en klimaatverandering de sociale orde verder onder druk zetten, wordt de keuze tussen een marktgedreven of mensgerichte samenleving steeds scherper. Het verzet dat we zien, hoe versplinterd ook, draagt de kiemen in zich van een alternatief: een wereld waarin economie niet draait om winstmaximalisatie, maar om het vervullen van menselijke behoeften en het waarborgen van waardigheid.
Tijd voor Een Radicaal Alternatief
Wat deze tijd nodig heeft, is meer dan een oppervlakkige herziening van de status quo. Het kapitalistische systeem—dat ongelijkheid als een functie ziet, niet als een fout—heeft ecosystemen vernietigd, gemeenschappen ontwricht, en menselijke waardigheid gereduceerd tot een economische berekening. Het vernietigt ecosystemen, ondermijnt gemeenschappen, en reduceert menselijke waardigheid tot een economische berekening. Tijd dus voor iets anders. Laten we samen nadenken over een hernieuwde invulling van socialistisch denken: een politiek en economisch model dat de samenleving boven de markt plaatst, en samenwerking boven competitie stelt.
Een Nieuwe Invulling van Socialisme
Het socialisme van de toekomst moet verder gaan dan het beschermen van wat er nog over is van de sociale zekerheid. Het moet opnieuw durven dromen van radicale gelijkheid en structurele transformatie. Vertegenwoordigers van het volk hebben hierin een verantwoordelijkheid die ze te lang hebben genegeerd. Zij moeten niet alleen worden beoordeeld op hun concrete beleid, maar ook op hun ideologische fundamenten. Dit geldt niet alleen voor politici, maar ook voor maatschappelijke leiders, vakbonden en andere vertegenwoordigers van het volk. Waarom blijft links vaak binnen de grenzen van wat “haalbaar” wordt genoemd binnen een kapitalistisch systeem? Wat we nodig hebben, zijn partijen die zich niet laten gijzelen door marktfundamentalisme, maar die de moed hebben om alternatieven te bouwen.
Advertentie:
Hopelijk ontstaat er een nieuwe politieke beweging die onbevangen en principieel is in haar strijd voor een socialistische toekomst. Of, idealiter, gaan bestaande partijen eindelijk inzien dat zij harder moeten vechten en stoppen met concessies die het fundament van hun ideologie uithollen. Het is tijd dat links zich niet langer bang laat maken door het label “radicaal” en juist durft te radicaliseren naar links. Het betekent niet alleen durven dromen, maar ook handelen: het hernationaliseren van publieke diensten, het beëindigen van fiscale cadeaus voor multinationals, en het onvoorwaardelijk verdedigen van economische rechtvaardigheid.
Socialisme heeft in essentie altijd gestaan voor solidariteit, maar ook voor strijd. Deze strijd moet opnieuw worden opgepakt—niet als een symbolische geste, maar als een onmisbare politieke noodzaak. Alleen door een onbevreesde herwaardering van linkse idealen kunnen we de systeemverandering bereiken die de samenleving broodnodig heeft. Het is geen tijd voor gematigdheid, maar voor moed. Want alleen een beweging die durft te breken met de logica van het kapitalisme kan de wereld werkelijk veranderen.
Dit betekent onder andere:
- Economie van het Gemeengoed: De focus moet verschuiven van economische groei naar welzijn en duurzaamheid. Denk aan een economie die draait om gedeelde middelen, zoals energiecoöperaties, wooncoöperaties, en lokale voedselnetwerken. Productie wordt niet gemaximaliseerd, maar afgestemd op wat de gemeenschap nodig heeft.
- Democratisering van Macht: Niet alleen in de politiek, maar ook in de economie. Dit betekent werknemers meer zeggenschap geven over hun werkplek, gemeenschappen meer controle over lokale projecten, en publieke diensten terugbrengen naar collectieve eigendom.
- Herwaardering van Collectiviteit: De illusie dat ieder individu zijn eigen pad kan banen zonder een vangnet, moet worden doorbroken. Solidariteit is geen luxe of sentiment, maar een praktische noodzaak.
De Kracht van Grassroots Bewegingen
Maar verandering kan niet alleen van bovenaf komen. Grassroots bewegingen hebben bewezen dat echte transformatie van onderop begint. Denk aan de acties van Extinction Rebellion, waar jongeren en ouderen wegen blokkeren om klimaatrechtvaardigheid te eisen, of aan buurtcollectieven zoals wooncoöperatie De Nieuwe Meent in Amsterdam, die betaalbare woningen realiseren door collectief eigendom en beheer. Andere voorbeelden zijn de groei van lokale ruilsystemen en tijdbanken, waar gemeenschappen diensten en producten buiten het kapitalistische systeem om ruilen. Of kijk naar vakbondsacties zoals de schoonmakersstaking van 2012, die niet alleen betere arbeidsvoorwaarden afdwong, maar ook solidariteit bracht tussen werkers en de bredere samenleving. Hier worden nieuwe ideeën getest, nieuwe vormen van democratie ontwikkeld, en concrete solidariteit in praktijk gebracht. Dit soort initiatieven zijn geen marginaal verzet; ze zijn blauwdrukken voor een nieuwe samenleving.
Verzet als Politieke Noodzaak
Verzet is geen vluchtige emotie of een hobby voor idealisten; het is een fundamenteel antwoord op een systeem dat faalt. In een wereld waar ongelijkheid groeit en klimaatverandering miljarden mensen bedreigt, is passiviteit geen optie. Verzet begint met het besef dat de samenleving anders kan—en moet. Het is geworteld in hoop, maar ook in de overtuiging dat alleen collectieve actie de macht kan verschuiven van een kleine elite naar de meerderheid.
Verzet is ook een proces van bewustwording, zoals de Braziliaanse filosoof Paulo Freire benadrukte. Het begint met het herkennen van onderdrukking, maar het krijgt pas kracht wanneer mensen zichzelf zien als actieve deelnemers in het veranderen van hun omstandigheden. Emancipatie is niet alleen een doel; het is een collectieve, lerende praktijk die ons dwingt om de wereld opnieuw vorm te geven.
Een Samenleving Voor Iedereen
Het kapitalisme heeft gefaald. Het is tijd om het roer om te gooien en samen te bouwen aan een samenleving die iedereen omvat: rechtvaardig, duurzaam en gelijkwaardig. Maar dat alternatief is niet alleen mogelijk, het is urgent. Het nieuwe socialisme is geen blauwdruk, geen dogma. Het is een open uitnodiging om samen een samenleving te bouwen die iedereen omvat. Een samenleving waarin rijkdom eerlijk wordt gedeeld, arbeid wordt gewaardeerd, en de planeet wordt beschermd.
Laat je stem horen. Doe mee. Verandering begint niet achter de gesloten deuren van de macht, maar in de straten, buurthuizen en in de hoofden van mensen die weigeren te berusten. Het kapitalisme heeft gefaald; laten wij bouwen aan een rechtvaardige, gelijkwaardige wereld die iedereen omvat. Wat kun jij vandaag doen om die wereld dichterbij te brengen?
Advertenties: Door op een van de advertenties te klikken, help je ons enorm—het kost jou niets, maar maakt een groot verschil voor ons!