Vrijheid is een begrip dat we vaak tegenkomen in politieke debatten, maar hoe vaak denken we er echt over na? Wat betekent het om vrij te zijn in een wereld waarin ongelijkheid groeit, autoritarisme opkomt, en waar desinformatie de democratie bedreigt? Timothy Snyder, een Amerikaanse historicus en kenner van Oost-Europa, stelt in zijn nieuwste boek dat we vrijheid verkeerd begrijpen en dat het tijd is om onze opvattingen te herzien.
Snyder’s werk, doordrenkt van zijn kennis over autoritaire regimes in landen zoals Rusland en Oekraïne, biedt een broodnodige herdefiniëring van vrijheid. Hij betoogt dat de westerse wereld te veel vertrouwt op een beperkt idee van vrijheid—dat hij “negatieve vrijheid” noemt—waarbij vrijheid wordt gezien als het ontbreken van beperkingen. Dit model, dat vooral in de Verenigde Staten overheerst, heeft volgens hem verwoestende gevolgen voor de samenleving.
Advertentie:
Negatieve versus Positieve Vrijheid
Snyder bouwt voort op het werk van de Britse filosoof Isaiah Berlin, die een onderscheid maakte tussen twee vormen van vrijheid: negatieve en positieve. Negatieve vrijheid is de vrijheid van inmenging—het idee dat vrijheid betekent dat niemand je mag vertellen wat je wel of niet moet doen. Dit idee heeft lange tijd de Amerikaanse cultuur en politiek gedomineerd, waarin “meer vrijheid” vaak betekent “minder overheid.”
Maar Snyder laat zien dat deze visie tekortschiet. Wanneer vrijheid alleen wordt gedefinieerd als afwezigheid van beperkingen, komt de verantwoordelijkheid bij het individu te liggen, zonder rekening te houden met de machtsstructuren die echte vrijheid belemmeren. Het resultaat? Een samenleving waarin economische ongelijkheid groeit, waar de rijkste elites vrij zijn om hun macht te consolideren, terwijl de meeste mensen steeds minder invloed hebben op hun eigen leven.
“Vrijheid zonder solidariteit is geen vrijheid, maar een privilege voor enkelen. Echte vrijheid ontstaat pas wanneer we samen de voorwaarden scheppen waarin iedereen de kans krijgt om zijn potentieel te realiseren.”
Daarom pleit Snyder voor positieve vrijheid. Dit gaat niet alleen over het wegnemen van obstakels, maar vooral over het creëren van de omstandigheden waarin mensen hun potentieel kunnen realiseren. Positieve vrijheid betekent dat we samen de structuren bouwen die iedereen in staat stellen om actief deel te nemen aan de samenleving en om bij te dragen aan een betere wereld. Voor Snyder is vrijheid geen individueel project, maar een collectieve inspanning, geworteld in solidariteit en wederzijdse steun.
Waarom Dit Nu Urgent Is
Snyder’s herdefiniëring van vrijheid is niet alleen een intellectuele oefening—het is een dringende oproep tot actie. In de Verenigde Staten, maar ook in Europa, zien we hoe negatieve vrijheid steeds vaker wordt gebruikt om de belangen van economische en politieke elites te beschermen. Dit creëert een samenleving waarin vrijheid steeds meer een voorrecht wordt voor enkelen, terwijl anderen worden uitgesloten.
Autoritaire leiders maken misbruik van dit idee van vrijheid door angst en verdeeldheid te zaaien. Ze presenteren vrijheid als iets dat moet worden verdedigd tegen “vijanden van buitenaf”—of dat nu migranten, minderheden of politieke tegenstanders zijn. In plaats van vrijheid te zien als een gedeeld goed, wordt het een middel om vijandbeelden te creëren en de democratie te ondermijnen.
Snyder pleit daarom voor een radicale herziening van wat we onder vrijheid verstaan. Als we vrijheid willen behouden, moeten we haar zien als een positief project waarin we niet alleen onze eigen belangen verdedigen, maar ook de vrijheid van anderen mogelijk maken. Het gaat erom dat we verantwoordelijkheid nemen voor elkaar, en dat we werken aan de opbouw van een rechtvaardigere en inclusievere samenleving.
Wat Volgt?
In deze blogserie gaan we dieper in op Snyder’s ideeën over vrijheid en hoe ze toepasbaar zijn op de uitdagingen van onze tijd. In de volgende post bespreken we de vijf gezichten van vrijheid die Snyder voorstelt en hoe deze ons kunnen helpen een nieuwe, gezamenlijke visie op vrijheid te ontwikkelen.