Op 24 april 2024 vond de eerste editie van Atelier Bozar x Surrealisme plaats, een evenement dat de creatieve en maatschappijkritische erfenis van het surrealisme opnieuw onder de aandacht bracht. Dit evenement, georganiseerd door Vivian Sky Rehberg in samenwerking met Bozar, bracht kunststudenten van zes verschillende Belgische kunstacademies samen om na te denken over de rol van kunst in de hedendaagse samenleving.
Tegen de achtergrond van de tentoonstelling “Histoire de ne pas rire. Surrealism in Belgium” werden er cruciale vragen gesteld: Wat kunnen we vandaag nog leren van het surrealisme? Wat kunnen we doen met een pagina? Deze vragen vormden het uitgangspunt voor een diepgaande verkenning van kunst als kracht voor maatschappelijke verandering, geïnspireerd door de surrealistische traditie.
De Erfenis van het Surrealisme
Surrealisme, een artistieke en literaire beweging die in de jaren 1920 in Europa ontstond, wordt vaak geassocieerd met kunstenaars zoals Salvador Dalí, René Magritte en schrijvers zoals André Breton. De beweging streefde ernaar om de grenzen van de realiteit te doorbreken door middel van het onbewuste, dromen en fantasieën. Surrealisten verwierpen de logica en rationaliteit van de toenmalige burgerlijke samenleving en zochten naar manieren om de menselijke ervaring en perceptie te bevrijden van sociale en culturele beperkingen.
Het surrealisme dwingt ons om verder te kijken dan het oppervlak van de realiteit, om de wereld opnieuw te zien met ogen die niet gebonden zijn aan de ketenen van het alledaagse. Het is een oproep om de verbeelding te bevrijden en de grenzen van wat mogelijk is te herdefiniëren.
In België speelde het surrealisme een belangrijke rol, met figuren zoals Paul Nougé, die een van de centrale denkers van de beweging was. Zijn werk, gekenmerkt door een kritische benadering van de maatschappij en een verlangen om alledaagse objecten en hun functies te herdefiniëren, blijft relevant in onze tijd. De vraag die Nougé stelde: “Voor wat kunnen we een hand, een mond, een oog, een voet, huid, man, vrouw, een spiegel, een stoel, een touw, een schaar, enz. gebruiken?” blijft een krachtige oproep om de conventionele rollen van objecten en mensen te heroverwegen in onze hedendaagse samenleving.
Atelier Bozar: Kunst als Motor voor Verandering
Tijdens Atelier Bozar x Surrealisme werden deze surrealistische ideeën opnieuw verkend door kunststudenten, begeleid door kunstenaars en onderzoekers. De deelnemers werden uitgenodigd om de tract- en manifestformats te onderzoeken en de rol van kunst in de maatschappij opnieuw te bekijken. Het doel was om kunst te herwinnen als een kracht voor verandering, een middel om onze blik op de wereld te transformeren.
In workshops en lezingen werd er gezamenlijk gereflecteerd, geschreven en samengewerkt. De keuze voor het formaat van de pagina, geïnspireerd door het tijdschrift Correspondance (een initiatief van Paul Nougé), speelde een cruciale rol. Het bood een platform voor de deelnemers om hun ideeën vast te leggen en te delen, net zoals surrealisten dat deden in hun manifesten en tracts om hun revolutionaire ideeën te verspreiden.
Een Inclusieve en Samenwerkende Ruimte
Een van de meest opvallende aspecten van Atelier Bozar x Surrealisme was de inclusieve en samenwerkende sfeer. De hiërarchie werd losgelaten, waardoor studenten, docenten, facilitators en medewerkers van Bozar op gelijke voet konden deelnemen. Hoewel Engels de officiële werktaal was, konden deelnemers in hun eigen taal communiceren, wat bijdroeg aan een verrijkende en barrière-doorbrekende samenwerking. Deze flexibiliteit creëerde een ruimte waarin culturele specificiteiten werden gerespecteerd en gevierd.
Wanneer creativiteit en samenwerking zonder hiërarchie samenkomen, ontstaat een ruimte waarin ideeën kunnen bloeien en grenzen vervagen. Het is in deze collectieve kracht dat kunst haar meest transformerende potentieel onthult.
De zeven intense uren van het evenement leidden uiteindelijk tot de creatie van een digitale fanzine, een collectief archief van de ideeën en werken die tijdens de workshop ontstonden. Deze fanzine, bestaande uit 27 pagina’s, biedt een overzicht van de vruchtbare samenwerking en de levendige discussies die plaatsvonden. Het resultaat is een document dat getuigt van de kracht van kunst om nieuwe werelden te vormen, te uiten en vast te leggen op een enkele A4-pagina.
Surrealisme Vandaag: Relevantie in een Veranderende Wereld
Atelier Bozar x Surrealisme toonde aan dat de ideeën van het surrealisme nog steeds relevant zijn in onze tijd. In een wereld die steeds complexer en onzekerder wordt, biedt het surrealisme ons een manier om buiten de gebaande paden te denken en de rol van kunst in de maatschappij opnieuw te definiëren. Het surrealisme herinnert ons eraan dat kunst niet slechts een reflectie van de werkelijkheid hoeft te zijn, maar ook een krachtig instrument kan zijn om die werkelijkheid te veranderen.
Bozar heeft met deze eerste editie van Atelier Bozar een belangrijke stap gezet in het creëren van ruimtes voor interinstitutionele, intergenerationele en interlinguïstische uitwisseling. Het is een plek waar jonge kunstenaars nieuwe manieren kunnen ontwikkelen om te denken en om te gaan met de wereld waarin ze leven. De vraag is niet langer alleen wat we met een pagina kunnen doen, maar hoe we de kracht van kunst kunnen inzetten om de wereld te transformeren.
We kijken uit naar toekomstige edities van Atelier Bozar en de vele nieuwe inzichten en creatieve uitingen die daaruit zullen voortvloeien. Kunst als motor voor maatschappelijke verandering blijft relevant en noodzakelijk – misschien wel meer dan ooit tevoren.
Lees meer over de invloed van surrealisme op hedendaagse kunst bij Atelier Bozar