Puerto Rico, een zonovergoten eiland in de Caraïben, wordt vaak gezien als een vakantiebestemming vol kleurrijke straten, muziek en tropische stranden. Maar achter deze ansichtkaartschone schijn schuilt een complexe en vaak pijnlijke geschiedenis. Hoewel Puerto Rico officieel een unincorporated territory van de Verenigde Staten is, blijft het in essentie een kolonie—een plaats waar mensen onder Amerikaans bestuur vallen, maar niet dezelfde rechten genieten als andere Amerikaanse burgers.
Het verhaal van Puerto Rico is dat van economische uitbuiting, brute onderdrukking en verzet. Van een eiland dat van de ene overheerser naar de andere werd doorgegeven, zonder inspraak van de bevolking. Dit is het verhaal van hoe de VS Puerto Rico stal en nooit meer teruggaf.
Van Spaanse kolonie naar Amerikaanse bezitting
In 1898, toen het Spaanse Rijk op instorten stond, raakte de Verenigde Staten betrokken bij de Spaans-Amerikaanse Oorlog. Officieel was het doel om voormalige Spaanse koloniën te bevrijden, maar in werkelijkheid nam de VS deze gebieden simpelweg over. Zo werd Puerto Rico op een willekeurige dag in de late 19e eeuw overgedragen aan een nieuwe overheerser. Na 400 jaar onder Spaans bewind veranderde er nauwelijks iets voor de eilandbewoners: ze kregen geen zelfbestuur, geen stem in hun toekomst en geen erkenning als volwaardige Amerikanen.
Wat volgde was een grootschalige operatie waarin de VS Puerto Rico omvormde tot een winstgevend, strategisch eiland voor haar eigen economische en militaire belangen. Het bestuur van het eiland werd volledig in Amerikaanse handen gelegd en Puerto Rico kreeg opeenvolgende gouverneurs die geen Spaans spraken en niets wisten over de cultuur of de noden van het eiland.
De suikerindustrie en de uitverkoop van Puerto Rico
Al snel werd duidelijk wat de Amerikanen met Puerto Rico voor ogen hadden: een gigantische suikerplantage, gerund door Amerikaanse bedrijven en gefinancierd door Amerikaanse banken. Terwijl de lokale economie werd gedwongen afhankelijk te worden van deze monocultuur, zagen rijke investeerders hun winsten exploderen.
Banken verstrekten leningen aan Puerto Ricaanse boeren, maar tegen zulke ongunstige voorwaarden dat velen hun land verloren en het in handen kwam van Amerikaanse bedrijven. Grote suikerrietplantages domineerden het landschap en Puerto Ricanen werkten voor hongerlonen van soms minder dan vier cent per uur. Tegelijkertijd voerde de VS een wet in die bepaalde dat alle import en export naar en vanuit Puerto Rico alleen via Amerikaanse schepen mocht verlopen, een regel die tot op de dag van vandaag van kracht is. Dit zorgde ervoor dat goederen voor de lokale bevolking schrikbarend duur werden, terwijl de winsten van Amerikaanse bedrijven alleen maar verder stegen.
Daarbovenop werd de lokale munt gedevalueerd en uiteindelijk verboden, waardoor Puerto Ricanen bijna de helft van hun spaargeld verloren. Dit alles gebeurde onder de noemer van ‘modernisering’, maar in werkelijkheid was het een doelbewuste strategie om het eiland volledig afhankelijk te maken van de VS.
Amerikaans burgerschap: een listige deal
In 1917 gaf het Amerikaanse Congres Puerto Ricanen het Amerikaans staatsburgerschap, maar niet uit edelmoedigheid. De VS stond op het punt om betrokken te raken bij de Eerste Wereldoorlog en had soldaten nodig. Puerto Ricaanse mannen werden gerekruteerd en naar de frontlinies gestuurd om te vechten voor een land dat hen geen volwaardige rechten gaf.
Dat staatsburgerschap kwam bovendien met een wrange bijsmaak: hoewel Puerto Ricanen zich nu officieel Amerikanen mochten noemen, mochten ze, en mogen ze nog steeds niet stemmen bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen en hebben ze geen volwaardige vertegenwoordiging in het Congres. Ze kunnen wel belasting betalen en dienen in het leger, maar politieke inspraak blijft buiten bereik.
Militarisering en onderdrukking van verzet
Naast economische exploitatie werd Puerto Rico steeds belangrijker als militair strategisch bolwerk. De VS bouwde talloze militaire bases en gebruikte het eiland om wapens en bommen te testen. Dit liet enorme ecologische schade achter en creëerde giftige afvalzones die tot op de dag van vandaag schadelijk zijn voor de bevolking.
Maar waar onderdrukking is, ontstaat verzet. In de jaren ‘30 en ‘40 groeide de roep om onafhankelijkheid. Pedro Albizu Campos, een briljante advocaat en activist, werd het gezicht van deze strijd. Hij riep op tot een vrij en soeverein Puerto Rico, maar de Amerikaanse autoriteiten grepen hard in.
De FBI begon een grootschalig surveillanceprogramma tegen Puerto Ricaanse nationalisten. Ze spioneerden activisten, hielden lijsten bij van verdachten, manipuleerden gemeenschappen en vernietigden levens. Geheime dossiers, bekend als Las Carpetas, bevatten gedetailleerde verslagen over duizenden Puerto Ricanen, inclusief hun politieke voorkeuren, sociale netwerken en zelfs hun liefdesrelaties.
Het verschil in macht was enorm, als dat tussen een dwerg en een reus. Waar de Puerto Ricaanse nationalisten slechts beschikten over beperkte middelen en een onverschrokken wil, stond tegenover hen de ongeëvenaarde militaire macht van de Verenigde Staten. Toen vreedzaam verzet geen uitweg meer bood, zagen sommige nationalisten geen andere keuze dan tot geweld over te gaan. In 1950 kwamen ze in opstand tegen de Amerikaanse overheersing, maar de reactie was meedogenloos. Voor het eerst in de geschiedenis bombardeerde Amerika zijn eigen burgers. Hele dorpen werden verwoest, opstandelingen zonder pardon geëxecuteerd. Het was geen gevecht, het was een afstraffing. Een brute boodschap aan iedereen die onafhankelijkheid durfde te eisen: verzet zou slechts leiden tot vernietiging.
Het hedendaagse Puerto Rico: een natie zonder soevereiniteit
Tot op de dag van vandaag blijft Puerto Rico dus gevangen in een koloniale status. Het is geen volledig deel van de Verenigde Staten, maar ook geen onafhankelijke natie. Dit betekent dat het eiland economisch afhankelijk is van Amerikaanse regelgeving en financiering, maar tegelijkertijd weinig invloed heeft op het beleid dat het leven van de bevolking bepaalt.
Helaas blijft de economische situatie precair. De schuldencrisis, het gebrek aan werkgelegenheid en natuurrampen zoals orkanen Maria en Fiona hebben Puerto Rico in een constante staat van crisis gebracht. Wanneer rampen toeslaan, laat de Amerikaanse regering Puerto Rico keer op keer in de steek. De nasleep van orkaan Maria in 2017 was een pijnlijke herinnering: terwijl Texas en Florida snel federale hulp kregen, moest Puerto Rico maandenlang wachten.
Toch blijft de vraag bestaan: hoe moet de toekomst van Puerto Rico eruitzien? Sommige Puerto Ricanen pleiten voor volledige integratie als een Amerikaanse staat, zodat ze eindelijk politieke vertegenwoordiging krijgen. Anderen zien onafhankelijkheid als de enige manier om de erfenis van kolonialisme te doorbreken.
Wat er ook gebeurt, één ding is duidelijk: Puerto Rico verdient het om zijn eigen lot te bepalen, vrij van buitenlandse overheersing en economische uitbuiting. De geschiedenis heeft laten zien hoe diep de koloniale structuren geworteld zijn, maar ook hoe veerkrachtig de bevolking is.
Meer dan een vakantiebestemming, een natie met één ster
Wanneer Puerto Ricanen spreken over “una sola estrella”, verwijzen ze niet naar de vijftig sterren op de Amerikaanse vlag, maar naar die ene ster op hun eigen vlag—het symbool van een soevereine natie. De Puerto Ricaanse vlag, met haar blauwe driehoek en witte ster, werd voor het eerst gehesen in 1895 als een teken van verzet tegen de Spaanse overheersing en later een symbool van de strijd tegen de Amerikaanse kolonisatie. Una sola estrella betekent meer dan alleen onafhankelijkheid; het is een oproep tot erkenning, een bevestiging van nationale trots en een afwijzing van de status van Puerto Rico als een ondergeschikte kolonie.
Puerto Rico is geen provincie van de VS en geen vergeten uithoek van een imperium. Het is een natie met een eigen cultuur, een eigen geschiedenis en een eigen toekomst die door haar eigen volk moet worden bepaald. De enige ster die telt, is die op de Puerto Ricaanse vlag—una sola estrella, de ster van een volk dat weigert zijn identiteit op te geven.
Muziek als stem van een onderdrukte natie
Ondanks de eeuwenlange koloniale overheersing heeft Puerto Rico altijd een sterke en unieke culturele identiteit behouden, en muziek speelt daarin een centrale rol. De rijke muzikale tradities van het eiland zijn niet alleen een viering van het leven, maar ook een manier om verhalen over onderdrukking, verzet en veerkracht door te geven.
Puerto Ricaanse muziek kent diepe wortels in Afrikaanse, Spaanse en inheemse Taíno-tradities. Genres zoals bomba en plena, ontstaan uit de muziek van tot slaaf gemaakte Afrikanen, dienden als manieren om sociale onrechtvaardigheid aan de kaak te stellen en een gedeeld gevoel van identiteit en strijd te creëren. Plena, vaak de “krant van het volk” genoemd, werd gebruikt om het nieuws te verspreiden onder de arbeidersklasse en protestliederen te zingen tegen het koloniale bewind.
In de 20e eeuw werd Puerto Rico een broedplaats voor muzikale innovatie. De geboorte van salsa, een genre dat de Caribische ritmes van son cubano, bomba en plena vermengde met jazz en rock uit New York, maakte Puerto Ricaanse muziek wereldwijd beroemd. Artiesten als Héctor Lavoe en Willie Colón gaven een stem aan de ervaringen van de Puerto Ricaanse diaspora en de strijd van immigranten in de VS.
Later groeide reggaetón, een genre met wortels in de undergroundscene van San Juan, uit tot een wereldwijd fenomeen. Met artiesten als Daddy Yankee, Bad Bunny en Residente is reggaetón niet alleen een commercieel succes, maar ook een medium voor sociaal protest. Bad Bunny, bijvoorbeeld, gebruikt zijn muziek om corruptie, machtsmisbruik en koloniale onderdrukking aan de kaak te stellen, zoals in zijn nummer El Apagón, waarin hij de economische crisis en de gentrificatie van Puerto Rico aanklaagt.
Een van de meest felle muzikale aanklachten tegen de Amerikaanse onderdrukking kwam van Residente, bekend van zijn tijd bij Calle 13. Met het nummer “Querido FBI” richtte hij zich direct tegen de brute repressie van de VS in Puerto Rico. Het nummer verwijst expliciet naar de moord op Filiberto Ojeda Ríos, een leider van de onafhankelijkheidsbeweging, die in 2005 door de FBI werd doodgeschoten. Veel Puerto Ricanen zagen dit als een symbolische daad van intimidatie en een waarschuwing dat verzet hardhandig zou worden neergeslagen. Querido FBI is een rauwe, emotionele aanklacht tegen het Amerikaanse kolonialisme en past in de bredere traditie van protestmuziek op het eiland.
Muziek blijft een krachtig wapen in de strijd om erkenning en vrijheid. Waar de VS Puerto Rico politiek en economisch in een wurggreep houdt, biedt muziek een manier om te vechten, te herinneren en te verenigen. Van bomba tot reggaetón, van plena tot de scherpe teksten van Residente, Puerto Ricaanse muziek blijft de stem van een volk dat weigert zijn identiteit te laten onderdrukken.