Mensen in een dystopisch Amsterdam lopen over een zebrapad, verzonken in hun telefoons, omringd door een donkere en vervormde stad.
Amsterdam in een dystopische sfeer: een stad waar technologie vervreemdt en het individu opgeslokt wordt door de logica van vernietiging.

Van Democratie naar Destructie

7 minutes, 59 seconds Read

De Logica van Vernietiging en Hoe We Ons Ertegen Kunnen Verzetten – Wat is een land? In de meest fundamentele zin is het de manier waarop zijn volk zichzelf bestuurt. Democratie is niet slechts een mechanisme van verkiezingen; het is een collectieve praktijk van zelfbestuur, waarin burgers rechten en waardigheid realiseren door samen te handelen. Maar de logica van vernietiging die nu in de hoogste rangen van de macht opereert, is erop gericht om precies dat te ondermijnen.

De groep die nu de Amerikaanse uitvoerende macht domineert, verwerpt in feite het idee van een land als een collectief project. Voor hen bestaan er geen burgers, slechts onderdanen. Geen democratie, slechts dominantie. Ze handelen niet met het doel te regeren, maar om te plunderen. Ze nemen geen deel aan een politiek proces; ze ontmantelen het. Dit is geen gewone machtsgreep, maar een systematische sloop, waarbij de fundamenten van bestuur en rechtvaardigheid worden weggezaagd om plaats te maken voor een systeem waarin enkel de superrijken en hun handlangers nog enige rechten hebben.

Gebaseerd op een artikel van Timothy Snyder

Dit artikel is geïnspireerd op Timothy Snyders analyse The Logic of Destruction, waarin hij de huidige politieke dynamiek in de VS beschrijft als een bewuste poging tot ontmanteling van de democratie door een kleine elite. Snyder, een gerenommeerd historicus en hoogleraar aan Yale University, staat bekend om zijn scherpe analyses over autoritarisme, fascisme en de mechanismen waarmee democratieën worden ondermijnd. Zijn boek On Tyranny: Twenty Lessons from the Twentieth Century (2017) werd een essentiële gids voor het herkennen en bestrijden van autocratische tendensen.

Op deze blog hebben we al vaker geschreven over vrijheid, democratie en de bedreigingen waar ze wereldwijd mee te maken hebben. In een hele reeks artikelen hebben we onderzocht hoe neoliberale politiek, autoritaire structuren en digitale surveillance de speelruimte voor echte vrijheid steeds verder inperken. Dit artikel past in die reeks: een kritische blik op hoe de logica van vernietiging wordt ingezet als strategie voor macht en overheersing, en hoe we ons hiertegen kunnen verzetten.

Snyder analyseert in zijn artikel hoe de huidige machthebbers in de VS niet geïnteresseerd zijn in besturen, maar in het vernietigen van instituties, het zaaien van chaos en het vergroten van hun eigen macht. Dit is niet alleen een Amerikaans probleem, maar een patroon dat we wereldwijd terugzien, van de oligarchen in Rusland en China tot de rechtsextreme bewegingen die in Europa oprukken. Wij willen dit verder trekken: dit is niet slechts een politieke strijd, maar een fundamentele kwestie over de toekomst van democratie en rechtvaardigheid.

We kijken naar de bredere context van deze logica van vernietiging en hoe deze geworteld is in het kapitalistische systeem zelf. We onderzoeken hoe deze dynamiek zich niet alleen manifesteert in de politiek, maar ook in de economie, technologie en het sociale leven. En belangrijker nog: we bespreken hoe we ons hiertegen kunnen verzetten.

Kapitalisme als vernietigingsmachine

Het huidige kapitalisme werkt niet meer als een systeem dat stabiliteit en vooruitgang belooft. De neoliberale belofte dat economische groei automatisch tot bredere welvaart zou leiden, is failliet. In plaats daarvan hebben we een systeem waarin accumulatie van rijkdom niet meer gebeurt door productie, innovatie of sociale vooruitgang, maar door roof, manipulatie en destructie.

Het is belangrijk om te begrijpen dat de oligarchen geen interesse hebben in het ‘besturen’ van de bestaande orde. Ze willen chaos, want in chaos kunnen ze hun macht uitbreiden. Dit is waarom overheden worden uitgehold, publieke diensten worden gesloopt en democratische instituties worden ondermijnd. Dit is waarom sociale voorzieningen worden afgebroken, waarom lonen worden gedrukt, waarom arbeidersrechten worden vernietigd. Niet omdat het efficiënter is—maar omdat een verzwakte bevolking, geïsoleerd en in angst, makkelijker te beheersen is.

Deze destructieve logica strekt zich uit tot de kern van het economisch systeem. De financiële markten worden gebruikt als een wapen tegen de samenleving zelf: kunstmatig gecreëerde recessies, speculatie tegen nationale economieën, monopolistische praktijken die kleine bedrijven verslinden. De economie wordt niet meer ingezet als een middel om collectieve welvaart te creëren, maar als een systeem om de rijken nog rijker te maken, zelfs als dit ten koste gaat van de samenleving als geheel.

De aanval op de rechtsstaat en de normalisering van onderdrukking

Een essentieel onderdeel van deze strategie is het elimineren van alle vormen van verzet. Wie de vernietiging in twijfel trekt, wordt zelf als vijand bestempeld. De rechtsstaat wordt ondermijnd door rechterlijke macht en wetshandhaving te politiseren. De ‘deep state’-mythe werd jarenlang gevoed om twijfel te zaaien over ambtenaren en instituten die zich inzetten voor een functionerende democratie. Het gevolg is dat elke vorm van overheidsoptreden nu als verdacht wordt beschouwd, behalve wanneer het repressief is.

Deportaties en repressie tegen minderheden zijn niet slechts racistische excessen, maar een bewuste tactiek om angst en verdeeldheid te zaaien. Hoe meer de bevolking bezig is met onderlinge conflicten, hoe minder ruimte er is om zich te organiseren tegen de werkelijke vijand: de oligarchische elite die alle rijkdom en macht naar zich toetrekt.

Van Washington naar Amsterdam: de logica van vernietiging kent geen grenzen

Dit zien we niet alleen in de VS. In Europa worden dezelfde strategieën ingezet, zij het subtieler. Sociale voorzieningen worden uitgekleed, kritische media worden ingeperkt, repressief politieoptreden wordt genormaliseerd. En in Nederland? Daar zien we hoe neoliberale en autoritaire tendensen zich vermommen als pragmatische politiek.

Neem het constante verwijt aan de ‘grachtengordel-elite’—een term die oorspronkelijk bedoeld was om een machtige stedelijke bovenlaag te bekritiseren, maar die nu vooral wordt gebruikt als bliksemafleider. Extreemrechts en populistisch-rechts presenteren zichzelf als de tegenkrachten tegen een ‘kosmopolitische elite’ in Amsterdam, zogenaamd een linkse kliek die losstaat van het gewone volk. Maar deze retoriek verhult een diepere waarheid: terwijl de focus ligt op een culturele elite, worden de échte economische machtsstructuren buiten schot gelaten.

De afgelopen decennia is de Nederlandse samenleving in rap tempo gemodelleerd naar de neoliberale logica: publieke diensten zijn uitbesteed of geprivatiseerd, sociale huur is afgebroken ten gunste van speculatie, en bedrijven krijgen voorrang boven burgers. Wie hier het meest van profiteert? Niet een stel progressieve kunstenaars of journalisten aan de gracht, maar multinationals, vastgoedmagnaten en de superrijken die via brievenbusfirma’s in Amsterdam-Zuid hun kapitaal witwassen.

En net als in de VS speelt angst een cruciale rol in deze strategie. Angst voor migranten, angst voor ‘woke’, angst voor klimaatactivisten, angst voor verandering. Door een gefabriceerd vijandbeeld te creëren, wordt de werkelijke machtsconcentratie buiten schot gehouden. Zo kan de echte elite ongestoord doorgaan met het afbreken van de democratische instituties die ons zouden moeten beschermen tegen precies dit soort roofzuchtige politiek.

Zolang we blijven toekijken zonder te handelen, zal het zich steeds verder uitbreiden. De opkomst van extreemrechts is geen toevallige ontwikkeling, maar een integraal onderdeel van deze strategie. Het is een politiek instrument om woede af te leiden van de werkelijke machthebbers en te richten op immigranten, vakbonden, klimaatactivisten en andere ‘zondebokken’.

De dreiging van technocratische dictatuur

Naast de brute vernietiging van democratische instituties, is er een ander gevaar: de technocratische dictatuur. In de 20e eeuw vreesden we militaire staatsgrepen, maar de staatsgreep van de 21e eeuw wordt uitgevoerd door miljardairs en hun digitale infrastructuren.

Sociale media en digitale technologieën worden niet ingezet om de democratie te versterken, maar om haar uit te hollen. Data is het nieuwe wapen, en de burgers zijn de grondstof. Alles wat we online doen wordt gemonitord, geanalyseerd en vervolgens gebruikt om gedragingen te voorspellen, beïnvloeden en controleren. Dit is niet futuristisch; dit is de realiteit van vandaag.

Billionaire-tycoons als Elon Musk en Peter Thiel dromen openlijk van een wereld zonder democratische instituties. Voor hen is de ideale samenleving er een waarin een handjevol ‘visionaire’ ondernemers absolute macht heeft, waar staten worden vervangen door bedrijven en waar wetten alleen gelden voor de armen. Dit is geen complottheorie, dit is hun expliciete ideologie.

Hoe kunnen we ons verzetten?

Het goede nieuws is: dit proces is niet onvermijdelijk. Het kan worden gestopt, maar dat vereist een breed en gecoördineerd verzet.

1. Bouw coalities buiten de gevestigde politiek – Partijen en instituties kunnen een rol spelen, maar de echte kracht ligt in de samenleving zelf. Dit betekent vakbonden versterken, grassroots-organisaties steunen en onafhankelijke media ondersteunen.

2. Verwerp de neoliberale status quo – Veel linkse bewegingen maken de fout om te pleiten voor een ‘terugkeer’ naar een vorige status quo. Maar de oude orde—de liberale democratie van de jaren ’90 en 2000—was zelf een systeem dat de opkomst van deze oligarchische klasse mogelijk maakte. We moeten verder denken en strijden voor een echt democratisch, socialistisch alternatief.

3. Democratiseer technologie – De infrastructuren die nu worden gebruikt om de macht van oligarchen te versterken, moeten worden overgenomen en opnieuw worden ontworpen ten dienste van de samenleving. Dit betekent publieke controle over sociale media, digitale democratie en een verbod op de monopolistische controle van techgiganten.

4. Weiger de normalisering van onderdrukking – We mogen nooit wennen aan autoritaire structuren. Dat betekent massaal protesteren tegen elke aanval op onze rechten, ook als deze aanvankelijk alleen ‘anderen’ lijken te raken.

5. Breek met de logica van passiviteit – Oligarchen winnen wanneer we denken dat verzet zinloos is. Hun grootste angst is een bevolking die collectief handelt. Elke vorm van georganiseerde actie—stakingen, demonstraties, economische boycots—ondermijnt hun strategie.

De oligarchen hebben hun plan. De vraag is: hebben wij het onze?

De strijd tegen de logica van vernietiging is geen theoretische kwestie; het is een existentiële strijd. We bevinden ons op een kruispunt: kiezen we voor een wereld waarin macht en rijkdom zich concentreren in de handen van enkelen, of voor een wereld waarin we samen vechten voor democratie, rechtvaardigheid en een gedeelde toekomst?

Aanbevolen voor jou