In Onderneming Onderdak (1982) confronteert filmmaker André Reeder de kijker met een rauw en pijnlijk beeld: Surinaamse en Antilliaanse migranten in Amsterdam die – letterlijk – klem zitten in vochtige, overvolle kamers, uitgeknepen door huisjesmelkers terwijl de gemeente wegkijkt. De documentaire is meer dan een film; het is een aanklacht. Deze blogpost duikt in het bredere verhaal achter de film: de migratiegolf van de jaren ’70 en ’80, de opkomst van de radicale actiegroep LOSON, en het hardnekkige stilzwijgen van de overheid.
André Reeder: Beeldmaker met een Missie
Geboren in Suriname in 1955 en jong verhuisd naar Nederland, groeide Reeder uit tot een gedreven stem binnen de activistische en culturele scene. Zijn afstudeerfilm aan de Nederlandse Film en Televisie Academie was allesbehalve een neutraal kunstproject. Onderneming Onderdak was een scherp politiek pamflet—een visueel protest tegen de systematische verwaarlozing van migrantenhuisvesting.
Reeder was niet alleen filmmaker, maar ook actief lid van LOSON (Landelijk Overleg van Surinaamse Organisaties in Nederland), een fel strijdende beweging tegen racisme en sociale ongelijkheid. Zijn camera fungeerde als megaphone voor hen die doorgaans genegeerd werden. De film verscheen op een moment van grote demografische verschuivingen: duizenden Surinamers (en later ook Antillianen) vestigden zich in Amsterdam, op zoek naar stabiliteit maar belandden in een onherbergzaam woonklimaat.
Woningnood en Woekerprijzen
Na de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 stroomden migranten Nederland binnen—soms uit noodzaak, soms uit hoop. Amsterdam, als vanzelfsprekend toevluchtsoord, bleek echter nauwelijks voorbereid. De huizenmarkt zat muurvast, en waar wél plek was, regeerden huisjesmelkers. Er ontstond een ondergrondse economie van kamerverhuur, vaak zonder toezicht en volledig losgezongen van fatsoen.
De cijfers zijn onthutsend: voor één piepkleine kamer vroegen verhuurders soms meer dan 1.000 gulden per maand, terwijl een volledig appartement gemiddeld rond de 700 gulden kostte. Veel migranten hadden geen keus; wie op bijstand was aangewezen, zag zijn huur rechtstreeks door de Sociale Dienst aan de huisbaas betaald worden. Dat systeem werkte pervers: hoe hoger de huur, hoe meer geld de verhuurder incasseerde. En dus bleef de misstand groeien.
Waarom Liet de Gemeente Dit Gebeuren?
Reeder’s film stelt een ongemakkelijke vraag die tot op de dag van vandaag nagalmt: hoe kon dit gebeuren in een stad die zichzelf als progressief profileerde? De beelden in Onderneming Onderdak liegen er niet om—schimmel, lekkages, brandgevaarlijke panden, gedeelde toiletten met tientallen. En toch stond de gemeente erbij en keek ernaar.
De harde realiteit: ambtenaren wisten van de praktijken, maar grepen niet of nauwelijks in. Niet omdat ze niets konden, maar omdat ze niets wilden. Door het woningprobleem uit te besteden aan de vrije markt, kon Amsterdam zich ogenschijnlijk onttrekken aan verantwoordelijkheid. Maar in werkelijkheid werd die keuze betaald met menselijk leed.
LOSON en de Strijd van Binnenuit
Binnen deze context trad LOSON op als spreekbuis én actiegroep. Ze organiseerden bewoners, brachten de situatie onder de aandacht en confronteerden beleidsmakers met hun falen. Reeder, als lid van deze beweging, maakte van zijn film geen objectieve reportage, maar een politiek instrument. En terecht—objectiviteit verliest haar waarde wanneer de feiten al schreeuwen.
Tijdloos Relevant
Veertig jaar later blijft Onderneming Onderdak pijnlijk actueel. De vormen zijn anders, maar de patronen herkenbaar: kwetsbare groepen die worden uitgebuit door particuliere verhuurders, terwijl beleidsmakers wegkijken of halve maatregelen nemen. Denk aan arbeidsmigranten, internationale studenten, of statushouders die vandaag de dag in vergelijkbare omstandigheden leven.
De film is daarmee niet alleen een historisch document, maar een spiegel. Het herinnert ons eraan dat woonruimte geen luxe is, maar een recht. En dat zolang de markt voorrang krijgt boven mensen, dit soort misstanden zich blijft herhalen—in andere straten, onder andere namen, maar met dezelfde schrijnende uitkomst.
Bekijk de documentaire gratis via Eye Amsterdam en leer over een schandvlek in de Nederlandse woon- en migratiegeschiedenis.