De documentaire Onderneming Onderdak (1982) van André Reeder legt op schrijnende wijze bloot hoe Surinaamse en Antilliaanse migranten in Amsterdam ten prooi vielen aan huisjesmelkers, terwijl de gemeente dit beleid ongemoeid liet. Dit artikel onderzoekt de film, de sociaal-economische context van migrantenhuisvesting in de jaren ‘70 en ‘80, de rol van LOSON als radicale actiegroep en de aanhoudende kritiek op het overheidsbeleid.
André Reeder: Filmmaker en Activist
André Reeder werd in 1955 geboren in Suriname en migreerde op jonge leeftijd naar Nederland. Hij groeide uit tot een invloedrijk filmmaker en activist, met een sterke betrokkenheid bij de strijd tegen racisme en ongelijkheid. Onderneming Onderdak was zijn afstudeerfilm aan de Nederlandse Film en Televisie Academie en werd een krachtig politiek statement over de erbarmelijke leefomstandigheden van Surinaamse en Antilliaanse migranten.
Reeder was actief binnen het Landelijk Overleg van Surinaamse Organisaties in Nederland (LOSON), een radicale beweging die zich inzette voor de rechten van migranten en zich fel uitsprak tegen racisme en sociale ongelijkheid. Zijn werk als filmmaker was nauw verbonden met zijn activisme, waarbij hij de verhalen van onderdrukten zichtbaar maakte. Deze politieke strijd speelde zich af tegen de achtergrond van een enorme migratiestroom uit Suriname en de Antillen, die Amsterdam in korte tijd ingrijpend veranderde.
De Migratie van Surinamers en Antillianen naar Amsterdam
Na de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 migreerden tienduizenden Surinamers naar Nederland, uit angst voor politieke instabiliteit en economische onzekerheid. In de jaren daarna volgden ook veel Antillianen, op zoek naar betere kansen. In Amsterdam kwamen zij terecht in een krappe woningmarkt die werd gedomineerd door speculanten en huisjesmelkers.
Terwijl de vraag naar betaalbare woonruimte groeide, grepen huisjesmelkers hun kans. In een stad waar sociale huurwoningen nauwelijks toegankelijk waren voor migranten, ontstond een schimmige markt van particuliere verhuur. Dit dreef de prijzen op en leidde tot de opkomst van beruchte pensions waar bewoners onder erbarmelijke omstandigheden leefden.
Waarom Waren de Huren Zo Hoog?
De extreme huurprijzen in de pensions waren geen toeval, maar het directe gevolg van een beleid dat migranten overleverde aan uitbuiting. In kleine, vaak onveilige kamers stapelden bewoners zich op, terwijl de huurprijzen de pan uit rezen. Voor een enkele kamer vroegen verhuurders meer dan 1000 gulden per maand, een bedrag dat absurd hoog lag in vergelijking met de gemiddelde huur van 700 gulden voor een volledig appartement.
Voor velen was er geen alternatief. Wie afhankelijk was van bijstand, zag de huur rechtstreeks door de Sociale Dienst aan de pensionhouder betaald worden. Dit systeem zorgde ervoor dat verhuurders de prijzen kunstmatig hoog hielden: hoe duurder de kamer, hoe meer geld zij ontvingen van de gemeente. Ondertussen werden migranten gedwongen te leven in overvolle, brandgevaarlijke woningen, waar meerdere gezinnen één kamer deelden en sanitaire voorzieningen schaars waren. Jaar na jaar groeiden de misstanden, maar in plaats van in te grijpen, liet de gemeente de situatie voortbestaan.
De vraag bleef echter grotendeels onbeantwoord: hoe kon zo’n schrijnende situatie ontstaan en blijven voortbestaan? Het was precies deze kwestie die André Reeder in Onderneming Onderdak blootlegde. Zijn documentaire laat zien hoe migranten gevangen zaten in een systeem van uitbuiting, waarin zowel huisjesmelkers als de overheid een rol speelden.
De Documentaire: Een Onthutsend Portret van Sociale Uitbuiting
In Onderneming Onderdak laat Reeder de rauwe realiteit zien van migrantenhuisvesting in Amsterdam. De film bevat schokkende beelden van overvolle kamers, schimmel op de muren, gebrekkige sanitaire voorzieningen en bewoners die hun wanhoop uitspreken.
De documentaire is niet alleen een aanklacht tegen de huisjesmelkers, maar ook tegen het beleid van de Gemeente Amsterdam. Reeder laat zien hoe de overheid bewust de woonproblematiek van migranten negeerde en zelfs in stand hield door financiële steun aan de exploitanten.
De film was destijds confronterend en blijft ook vandaag de dag relevant, gezien de voortdurende woningnood en de exploitatie van kwetsbare groepen in de stad. Maar de werkelijke schok zit in de rol van de overheid: in plaats van deze misstanden te bestrijden, werkte de gemeente er actief aan mee. Dit roept de vraag op: waarom greep Amsterdam niet in?
Kritiek op de Gemeente Amsterdam
In plaats van huisjesmelkers aan te pakken en migranten fatsoenlijke huisvesting te bieden, hield de gemeente een beleid in stand dat uitbuiting bevorderde. Terwijl ambtenaren op de hoogte waren van de wantoestanden, grepen zij nauwelijks in. De situatie bleef voortbestaan, niet door onkunde, maar door een bewuste keuze om de woningproblematiek van migranten over te laten aan particuliere verhuurders.
Ondertussen bleef de woekerhuur floreren, grotendeels dankzij de financiële structuur van het gemeentelijke beleid. De Sociale Dienst stortte bijstandsgelden rechtstreeks op de rekening van pensionhouders, waardoor deze verhuurders de prijzen kunstmatig hoog konden houden. Het gevolg was dat migrantengezinnen vast kwamen te zitten in een systeem van uitbuiting zonder uitzicht op verbetering. In plaats van sociale huurwoningen te bouwen of alternatieve woonoplossingen te bieden, gaf Amsterdam speculanten vrij spel. Winstbejag woog zwaarder dan menselijkheid.
Deze kritiek blijft actueel. Ook vandaag de dag zijn er groepen die te maken krijgen met absurde huren en uitbuiting door particuliere verhuurders, terwijl de overheid onvoldoende ingrijpt. Onderneming Onderdak herinnert ons eraan dat woonrecht een fundamenteel mensenrecht is, en dat institutionele nalatigheid desastreuze gevolgen heeft.
Een Tijdloos Document over Ongelijkheid
Hoewel Onderneming Onderdak meer dan veertig jaar oud is, blijft de thematiek pijnlijk herkenbaar. De documentaire laat zien hoe overheidsbeleid en kapitalistische uitbuiting hand in hand kunnen gaan, ten koste van kwetsbare groepen.
De film is een essentieel historisch document en een waarschuwing: als we niet opletten, blijven dezelfde machtsstructuren de woningmarkt beheersen en blijven de meest kwetsbaren de hoogste prijs betalen.
Bekijk de documentaire gratis via Eye Amsterdam en leer over een schandvlek in de Nederlandse woon- en migratiegeschiedenis.