Hitlers beruchte werk Mein Kampf uit 1925 is sinds vorig jaar weer verkrijgbaar in Duitsland. Het wordt beweerd dat Geert Wilders al langer een digitale versie van het boek gebruikt ter inspiratie. Hoewel deze bewering niet met zekerheid te staven is, roept de ideologie van de PVV zorgwekkende parallellen op met sommige extremistische denkbeelden uit het verleden.
Parallellen
De opkomst van de populistische PVV roept bij velen vergelijkingen op met de opkomst van het nazisme, niet alleen vanwege het nationalistische karakter, maar ook vanwege het pleiten voor de afschaffing van internationale instituties en verdragen. De leider van de PVV beweert directe lijntjes te hebben met het ‘volk’, wat doet denken aan de manipulatieve tactieken van Hitler.
Zonder te willen suggereren dat Wilders de nieuwe Führer is, kunnen we niet ontkennen dat er zorgwekkende overeenkomsten zijn. Wat deze overeenkomsten zijn? Maak je eigen oordeel op basis van de volgende analyses:
Radicaal rechts
Regel één van populistische politiek, volgens Hitler, is radicaal zijn en je visie verkondigen als een absolute waarheid. In tijden van crisis, zo stelde Hitler in Mein Kampf, heeft het volk behoefte aan een heldere boodschap. De democratische partijen van de Weimarrepubliek faalden hierin volgens hem, door vast te houden aan het parlementaire spel van debatteren en nuanceren. Hitler schreef: “Het gros van een volk bestaat niet uit professoren, en ook niet uit diplomaten. Het luttele beetje abstracte kennis waarover het beschikt, bewijst dat het meer voor emotionele dan voor mentale ervaringen vatbaar is. […] Maar het feit dat het zich laat leiden door zijn gevoel verklaart meteen de ongewoon grote stabiliteit van zijn overtuiging. Het geloof is moeilijker te vernietigen dan het weten, liefde is standvastiger dan eerbied, haat is sterker dan wrevel.”
Ook Wilders benut deze strategie door zijn boodschap helder, simplistisch en emotioneel geladen over te brengen, waarbij hij nuance vermijdt en de tegenstellingen in de samenleving benadrukt. Bijvoorbeeld, zijn uitspraak “minder Marokkanen” resoneert met zijn achterban vanwege de eenvoud en de emotionele lading, ongeacht de juridische en ethische implicaties.
Achterkamertjespolitiek
Mensen zijn volgens Hitler niet geschikt voor democratie. De dynamiek van verkiezingen, waarbij politici elkaar fel bestrijden om daarna weer vreedzaam samen te werken, wekt enkel wantrouwen bij het volk. Hij vond het niet vreemd dat de politici in het parlement al snel het imago kregen onbetrouwbaar te zijn, een beeld dat door de democratische spelregels werd versterkt.
Wilders speelt op een vergelijkbare manier in op het wantrouwen van het volk jegens de gevestigde politiek. Hij positioneert zichzelf als de outsider die vecht tegen de ‘elite’, wat duidelijk wordt in zijn retoriek tegen de ‘linkse kerk’ en de ‘grachtengordel’. Dit draagt bij aan een beeld van een corrupte en onbetrouwbare politiek, precies zoals Hitler dat in Mein Kampf beschreef.
Grachtengordel-elite
Hitler wees in Mein Kampf op de hypocrisie van politici die slechts eens in de vier jaar naar de burgers luisteren, tijdens verkiezingstijd, om daarna weer afstand te nemen van het ‘plebs’. Hij hekelde hoe politici na de verkiezingen ‘hoger en aangenamer taken’ op zich namen en zich afwendden van de gewone burgers.
Wilders speelt in op deze gevoelens door zichzelf neer te zetten als de stem van het ‘volk’, tegenover de elites in Den Haag. Zijn constante verwijzing naar de ‘linkse grachtengordel’ versterkt het beeld van een kloof tussen de gewone man en de politieke elite. Dit doet denken aan de populistische retoriek die Hitler in zijn tijd gebruikte om steun te verwerven onder de bevolking.
Nep-parlement en polarisatie
Een ander punt van overeenkomst is de afkeer van het parlementaire systeem en de nadruk op het falen van democratische processen. Hitler stelde dat kiezers telkens opnieuw misleid werden door politici die beloften deden om vervolgens weer terug te keren naar hun oude gewoonten. Hij zag dit als een zwakte van de democratie, die het volk niet voldoende beschermde tegen de manipulaties van de politieke klasse.
Wilders bekritiseert het parlementaire systeem ook fel en verwijt zijn tegenstanders gebrek aan daadkracht en integriteit. Hij speelt in op de ontevredenheid en het wantrouwen dat veel kiezers voelen tegenover de gevestigde politiek, en roept op tot een meer directe vorm van democratie, zoals referenda, die hij beschouwt als het enige echte volksmandaat. Dit sluit aan bij de populistische strategieën die Hitler voorstelde in Mein Kampf.
Politieke correctheid en ideologische strijd
Bij het horen van een groot verhaal over de toekomst, zo stelde Hitler, zijn mensen sneller geneigd om hun eigen particuliere belangen te vergeten. Hij benadrukte het belang van een onwrikbare overtuiging en de afwezigheid van tolerantie tegenover andersdenkenden. “De grootheid van elke geweldige organisatie op deze wereld welke de belichaming is van een idee, is gelegen in het religieuze fanatisme waarmee zij zich zonder de minste verdraagzaamheid tegen al de anderen teweerstelt,” schreef hij.
Wilders’ retoriek tegen politieke correctheid en zijn intolerantie jegens moslims en andere minderheden resoneren met deze ideologie van onverdraagzaamheid. Zijn herhaalde oproepen voor een ‘dominante’ Nederlandse cultuur sluiten nauw aan bij Hitlers ideeën over het fanatiek verdedigen van één overheersende ideologie.
De rol van media en propaganda
Hitler geloofde niet in de objectiviteit van de media en zag journalistieke integriteit als een illusie. Hij vond dat de media vooral dienden om politieke doelen te bereiken, waarbij feiten ondergeschikt waren aan de boodschap die men wilde overbrengen. “Als je de waarheid naar je hand wilt zetten, doe dat dan met een grote leugen, omdat de grote massa van een volk eerder in een grote dan in een kleine leugen kan geloven,” schreef hij.
Wilders en andere hedendaagse populisten hanteren vergelijkbare strategieën. Door voortdurend de media af te schilderen als ‘nepnieuws’ en ‘linkse propaganda’, probeert hij zijn volgers te overtuigen dat alleen hij en zijn partij de waarheid spreken. Deze strategie, die het vertrouwen in journalistiek en democratische instituties ondermijnt, heeft een verontrustende gelijkenis met de tactieken die Hitler beschreef in zijn boek.
Slotgedachte: Herhaalt de geschiedenis zich?
De parallellen tussen de politieke strategieën die in Mein Kampf beschreven worden en de huidige populistische bewegingen zijn zorgwekkend. Hoewel het niet de bedoeling is om alarmistisch te zijn, is het essentieel dat we de lessen uit het verleden niet vergeten. Het is onze verantwoordelijkheid om waakzaam te blijven voor de gevaren van extremisme en om ervoor te zorgen dat de democratische waarden die ons samenbrengen, ondanks de verschillen, behouden blijven.
De geschiedenis herhaalt zich misschien niet letterlijk, maar de patronen van het verleden bieden een belangrijke waarschuwing voor de toekomst. In een tijd waarin politieke polarisatie en populisme wereldwijd in opmars zijn, moeten we kritisch blijven en ons afvragen: hoe voorkomen we dat we opnieuw dezelfde fouten maken?