Wat gebeurt er wanneer politiek en humor zich mengen? Voor veel mensen lijkt humor een welkome afwisseling in de vaak serieuze politieke arena. Maar wat als juist die speelsheid en het lachen dienen als strategische instrumenten? Volgens Beer Prakken, promovendus in de politieke filosofie en ethiek aan de Rijksuniversiteit Groningen, is dit precies wat extreemrechtse bewegingen in toenemende mate doen. In zijn onderzoek legt Prakken uit hoe humor in de politiek meer is dan enkel een lach; het is een krachtig middel met ethische implicaties die we serieus moeten nemen.
Tijdens het Brainwash Festival, gehouden van 24 tot en met 27 oktober 2024 in Amsterdam, presenteerde Prakken zijn inzichten namens Bij Nader Inzien. Zijn onderzoek toont aan dat humor niet langer slechts een stijlmiddel is, maar een instrument dat de kern van politieke bewegingen kan beïnvloeden – vooral wanneer het wordt ingezet om te polariseren en te radicaliseren.
Advertentie:
Wat is er Nieuw aan Extreemrechts? Het Fascisme met een Lach
Prakken stelt dat het fascisme van vandaag verschilt van het klassieke fascisme door de wijze waarop het omgaat met speelsheid en ambiguïteit. Waar historische fascistische regimes een serieus en militant karakter hadden, zien we nu een nieuw soort fascisme dat zich bedient van grappen en memes. De aanval op het Capitool op 6 januari 2021 bijvoorbeeld draaide niet alleen om gewelddadige opstand, maar ook om lachen en spelen. Dit “fascisme met een lach” heeft ernstige implicaties: het maakt fascistische denkbeelden toegankelijker en camoufleert hun dreigende karakter.
In een tijdperk waarin jongeren hun politieke informatie steeds vaker uit memes en TikTok-video’s halen, verschuift het politieke speelveld. De humorisering van de politiek maakt politiek engagement aantrekkelijker, maar het verbergt ook extremistische opvattingen achter een masker van onschuld. Prakken waarschuwt dat we dit fenomeen niet mogen onderschatten: humor in de politiek is een dubbele boodschap, waarachter destructieve intenties kunnen schuilgaan.
Humor als Wapen in de Politiek
Sinds de Griekse filosoof Plato wordt humor beschouwd als een potentieel gevaarlijk element in de politiek. Politieke filosofen zoals Jürgen Habermas droomden van een politiek waarin rationaliteit en objectiviteit vooropstaan. Maar in de realiteit zijn mensen vaker emotioneel dan rationeel, en humor kan emoties als frustratie en woede kanaliseren.
Prakken benadrukt dat humor ook niet zonder gevaar is: het kan het pad effenen voor radicalisering. Dit zien we terug in extreemrechtse online subculturen waar humoristische memes vaak de eerste stap vormen naar een dieperliggende, extremistische ideologie. Zelfs online neonazi’s gebruiken “grappen” als subtiele introducties tot hun racistische opvattingen. Deze humor functioneert als een sociaal smeermiddel dat het fascisme salonfähig maakt in online ruimtes.
Racistische Humor bij Trump-rally
Tijdens een recente Trump-rally in Madison Square Garden, New York, maakte komiek Tony Hinchcliffe racistische opmerkingen over Latino’s en Puerto Rico. Hij vergeleek Puerto Rico met een “drijvende vuilnishoop” en gebruikte stereotype opmerkingen over Latino’s die “te veel kinderen krijgen,” wat zowel bij het aanwezige publiek als bij kijkers online heftige reacties opriep. De opmerkingen kregen snel kritiek van onder andere Congreslid Alexandria Ocasio-Cortez en vice-presidentskandidaat Tim Walz, die de opmerkingen respectloos en racistisch noemden. Trump’s campagneteam distantieerde zich later van Hinchcliffe’s uitspraken, door te zeggen dat zijn grappen niet de standpunten van de campagne weerspiegelen.
Hinchcliffe heeft eerder soortgelijke controverses aangetrokken, onder andere vanwege opmerkingen die als raciaal beledigend werden gezien tijdens eerdere optredens. Ondanks de kritiek blijft hij zijn humorstijl verdedigen en weigert hij excuses aan te bieden, waarbij hij zijn publiek verwijt “geen gevoel voor humor” te hebben.
Politiek met Emotie: Moeten we Lachen Uitbannen?
Is het de oplossing om humor en speelsheid uit de politiek te weren? Volgens Prakken niet. Humor kan ook verbinding creëren en complexe kwesties begrijpelijk maken. Toch is het belangrijk om na te denken over de vraag: Wat voor soort emoties drijven onze politieke keuzes, en waar komen deze emoties vandaan?
Het gaat er niet om dat humor en spel geen plek hebben in het politieke debat, maar om inzicht te krijgen in de onderliggende intenties en effecten. Grappen zijn niet altijd onschuldig. Wanneer politieke bewegingen humor gebruiken om hun tegenstanders te belasteren of om vijandbeelden te creëren, kan dit ernstige gevolgen hebben voor het politieke klimaat.
Wat Kunnen We Doen? Een Kritische Blik op Humor in de Politiek
Om dit nieuwe fenomeen te begrijpen, raadt Prakken het werk van Thomas Decreus aan, met zijn boek Spektakeldemocratie, dat ingaat op de manier waarop media het fenomeen Trump hebben versterkt en ondersteund. Ook de documentaire Forbidden America van Louis Theroux geeft inzicht in hoe extreemrechtse online subculturen humor en entertainment inzetten om fascistische denkbeelden te verspreiden.
We leven in een tijd waarin informatie op een lichte, humoristische manier wordt gepresenteerd, maar de inhoud van deze humor verdient een kritische blik. Humor kan zowel een krachtig middel voor inclusie zijn als een gevaarlijke weg naar polarisatie. De uitdaging ligt erin om bewust te blijven van hoe politieke humor ons denken en onze maatschappelijke normen vormt.
Conclusie: In een wereld waarin politiek steeds meer entertainment is geworden, moeten we ons afvragen wat we belangrijker vinden: lachende politici, of een politieke cultuur die rechtvaardig en open blijft. De politieke arena mag dan zijn veranderd, maar de verantwoordelijkheid om kritisch te blijven is urgenter dan ooit.
Meer over Beer Prakken’s onderzoek en de rol van humor in politiek extremisme vind je op de Bij Nader Inzien-pagina, waar hij zijn inzichten over “fascisme met een glimlach” deelt.
Meer informatie over het Brainwash Festival, waar filosofie en radicale ideeën samenkomen, vind je op de officiële Brainwash Festival-pagina.