Eugene Victor Debs (1855-1926) was zonder twijfel een van de markantste figuren binnen de Amerikaanse arbeidersbeweging. Zijn leven is doordrenkt van strijdlust, solidariteit en een compromisloze inzet voor sociale rechtvaardigheid. In een land dat vaak als het toonbeeld van kapitalisme wordt gezien, bewees Debs dat ook socialistische ideeën diepe wortels konden schieten op Amerikaanse bodem.
Wat veel Amerikanen niet weten over socialisme
Het misverstand dat socialisme per definitie gelijkstaat aan onderdrukking of economische chaos is wijdverspreid in de Verenigde Staten. Voor velen is het een abstract begrip, vervuild door decennialange propaganda en misinformatie. Ironisch genoeg maken miljoenen Amerikanen gebruik van voorzieningen die juist uit socialistische principes zijn voortgekomen – denk aan Medicare, Medicaid of publieke scholen – zonder dat ze deze als zodanig herkennen.
Het publieke verzet tegen het woord “socialisme” is dus vaak gestoeld op verwarring. Terwijl het idee van collectieve zorg – voor ouderen, zieken, armen – diep verweven is met het sociale weefsel van het land, blijft de term zelf beladen. Dat contrast is schrijnend. De droom van een betere toekomst voor iedereen is feitelijk precies wat het socialisme probeert te realiseren.
Het leven van Debs laat zien hoe deze idealen, wanneer helder en met overtuiging verwoord, kunnen resoneren met gewone mensen. Zijn visie groeide niet uit ideologische boeken, maar uit de harde realiteit van het arbeidersbestaan.
Van vuurman tot stem van miljoenen
Geboren in Terre Haute, Indiana, als zoon van Franse immigranten, begon Debs op veertienjarige leeftijd te werken bij de spoorwegen. De uitputtende werkdagen en gevaarlijke omstandigheden maakten diepe indruk. Hij sloot zich aan bij de Brotherhood of Locomotive Firemen en groeide uit tot een gepassioneerd pleitbezorger van arbeidersrechten.
Debs geloofde dat de sleutel tot verandering lag in solidariteit. Niet in hervormingen binnen het systeem, maar in een collectieve inspanning om het systeem zelf fundamenteel te veranderen. Zijn woorden raakten een snaar bij mensen die zich ongezien en uitgebuit voelden.
De Pullman-staking en de prijs van verzet
In 1894 organiseerde Debs, als leider van de American Railway Union, een grootschalige boycot tegen treinen met Pullman-wagons. Het bedrijf had de lonen verlaagd, maar bleef torenhoge huren vragen voor de woningen die het zelf bezat. De staking lamlegde het nationale spoorverkeer en riep de woede van de federale overheid op.
President Cleveland stuurde troepen. Wat volgde was een gewelddadige confrontatie: arbeiders werden neergeschoten, velen raakten gewond. Debs werd gearresteerd en veroordeeld tot zes maanden celstraf. Maar in plaats van te breken, verdiepte hij zich in de geschriften van Marx en kwam sterker terug – ideologisch scherper en vastbeslotener dan ooit.
Een partij voor de arbeidersklasse
In 1901 was Debs medeoprichter van de Socialist Party of America. De partij was democratisch, vreedzaam en fel gekant tegen onderdrukking. Ze pleitte voor publieke eigendom van cruciale sectoren, sociale voorzieningen en gelijkheid op de werkvloer. Debs was het kloppend hart van deze beweging: charismatisch, onvermoeibaar en scherp van tong.
Hij begreep dat raciale en gendergelijkheid onmisbaar waren voor ware solidariteit. Tegen de stroom in riep hij op tot eenheid tussen zwarte en witte arbeiders, en steunde hij vrouwenrechten lang voordat dit gemeengoed werd binnen progressieve kringen.
Vijf campagnes, één overtuiging
Debs stelde zich vijf keer kandidaat voor het Amerikaanse presidentschap. In 1912 kreeg hij bijna een miljoen stemmen – zonder de steun van grote donoren, zonder mediadekking. Zijn boodschap: eerlijk loon, universele gezondheidszorg, en macht aan de werkende klasse. In 1920 deed hij mee vanuit de gevangenis, na zijn veroordeling wegens zijn verzet tegen de Eerste Wereldoorlog. Zelfs toen kreeg hij bijna een miljoen stemmen.
Zijn toespraak in Canton, waarin hij de oorlog veroordeelde als een strijd van rijken waarin armen stierven, blijft legendarisch. ‘Ik zou liever gevangen zitten voor een rechtvaardige zaak dan vrij zijn in een wereld vol onrecht,’ schreef hij.
De erfenis van Debs
Na zijn vrijlating in 1921 leefde Debs nog enkele jaren. Zijn gezondheid liet hem in de steek, maar zijn woorden en daden bleven nazinderen. Zijn ideeën leven voort in sociale programma’s zoals de New Deal, en in hedendaagse stemmen zoals Bernie Sanders of Alexandria Ocasio-Cortez.
Ook internationaal blijft zijn invloed voelbaar. In Europa, Latijns-Amerika en elders zijn socialistische bewegingen mede gevormd door de idealen die Debs belichaamde: gelijkheid, solidariteit, menselijke waardigheid.
De strijd leeft voort
Van arbeiders bij Amazon en Starbucks die vandaag de dag vechten voor vakbonden, tot campagnes voor een eerlijk minimumloon: Debs’ geest waart nog steeds rond. Zijn leven herinnert ons eraan dat systemen maakbaar zijn. Dat ongelijkheid niet onvermijdelijk is. En dat de kracht van gewone mensen, als ze samenkomen, bergen kan verzetten.
Zoals Debs ooit zei: ‘Zolang er één ziel in de gevangenis zit, ben ik niet vrij.’ Die woorden blijven ons aansporen om rechtvaardigheid niet als ideaal te zien, maar als noodzaak. Niet morgen – maar vandaag.
Nieuwe inzichten, kritische verhalen
Op vrheid.nl schrijven we over vrijheid, gelijkheid, klimaat en LHBTQ+ rechten. Altijd scherp, altijd onafhankelijk. Blijf ons volgen en mis niets!
