Digitale tirannie van het datakapitalisme

Hoe Cambridge Analytica slechts het begin was – In een recent gesprek met Carole Cadwalladr, onderzoeksjournalist bij The Observer en een van de eerste die het schandaal rond Cambridge Analytica aan het licht bracht, werd opnieuw een tipje van de sluier opgelicht van een dystopie die allang geen sciencefiction meer is.

Cadwalladr, bekend om haar onverzettelijke werk aan de onthullingen over datamisbruik en verkiezingsmanipulatie, speelt een sleutelrol in het blootleggen van de diepe verwevenheid tussen Big Tech en politieke macht. De onthullingen over Cambridge Analytica – ooit de kanarie in de kolenmijn – markeerden het begin van een dieper liggende problematiek: het industriële verzamelen, combineren en exploiteren van persoonlijke data door private bedrijven, met stilzwijgende steun van de staat. Het doel? Niet langer alleen het afstemmen van advertenties op je voorkeuren voor producten, zoals in de begintijd van online marketing, maar het tot in de haarvaten controleren en sturen van de burger in dienst van de macht.

Cadwalladr, die zich al jaren onverzettelijk verzet tegen deze krachten, schetste in haar gesprek met Jon Stewart¹ een huiveringwekkend beeld van de huidige situatie. Wat ooit begon als een schandaal rond Facebook en een schimmig data-militant bedrijf, blijkt inmiddels de blauwdruk voor een alomvattend techno-autoritarisme. Palantir, Elon Musks DOGE, en andere Big Tech-giganten combineren alle beschikbare datasets tot één machtsmiddel: een grote zwarte deur die hen toegang geeft tot ons leven, zonder dat wij ooit kunnen zien wat erachter schuilgaat.

De ironie is onmiskenbaar. Bedrijven die zichzelf tooien met libertaire² leuzen – ‘de overheid moet uit onze zakken blijven’ – bouwen intussen een machinerie die de stoutste dromen van dictators overtreft. In naam van ‘veiligheid’, ‘efficiëntie’ en ‘vooruitgang’ worden democratische processen gemanipuleerd en publieke diensten geprivatiseerd. De data die we achteloos weggeven, worden ingezet om ons te profileren, te marginaliseren en – als het erop aankomt – monddood te maken. Dit is geen angstbeeld voor morgen; dit is de realiteit van vandaag.

Toch is het belangrijk Cadwalladr’s boodschap van hoop niet over het hoofd te zien. Haar scherpe analyse toont dat het narratief van ‘onvermijdelijkheid’ een façade is. Dat de AI-hype, net als de datacaptatie die eraan voorafging, leunt op illegaal gedrag en contractbreuk. De juridische strijd die ze beschrijft, blijft een krachtig wapen: de wet biedt nog steeds een tegenmacht tegen de datakapitalisten. Maar daarvoor moeten media, activisten en burgers door de illusie van neutraliteit en de ‘inevitability’-mythe heen breken.

En laten we niet vergeten: de Europese context verschilt wezenlijk. In Duitsland ligt de herinnering aan de Stasi en de Gestapo nog vers genoeg om bij de minste schaduw van surveillance-technocratie alarm te slaan. Dat contrasteert scherp met de laksheid in de VS, waar de private sector vrijwel ongehinderd te werk gaat. De VS koestert een digitale ‘Wild West’-mentaliteit waarin data-extractie alleen wordt begrensd door de vindingrijkheid van de softwarecowboys.

Wat betekent dit voor ons, progressieve krachten en socialisten? Allereerst dat we de logica van het datakapitalisme blijven ontmaskeren. Dit systeem, dat zijn bestaansrecht ontleent aan het roven van onze intieme data, is niets minder dan digitaal kolonialisme. Het eigent zich niet alleen onze arbeid toe, maar ook onze identiteit, onze interacties en zelfs onze dromen. Zo zijn we allemaal objecten geworden van een digitale roofstaat waarin technologie wordt ingezet als wapen tegen de democratie.

Tegelijkertijd moeten we de strijd voor digitale rechten en privacy verbinden met bredere sociale strijd. Dit is geen nicheprobleem voor nerds of tech-enthousiastelingen: het raakt direct aan de kern van economische rechtvaardigheid en menselijke waardigheid. Het verzet tegen datakapitalisme is geen keuze, maar een noodzaak – een fundamentele strijd voor een rechtvaardige en solidaire samenleving.

Cadwalladr’s woorden zijn een oproep: om niet gedachteloos onze data weg te geven. Om niet te vervallen in defaitisme – want wat deze tech-miljardairs het meest vrezen is georganiseerd, collectief verzet. Het is tijd dat we onze data, onze democratie en onze toekomst terugclaimen.

1. Jon Stewart is een Amerikaanse komiek en presentator, vooral bekend van The Daily Show. Hij wordt vaak geprezen om zijn scherpe politieke satire en zijn vermogen om complexe maatschappelijke kwesties op toegankelijke wijze aan de kaak te stellen. ↩︎
2. Technolibertarianisme is een ideologie die de overtuiging aanhangt dat technologieontwikkeling en -gebruik moeten worden geleid door de principes van individuele vrijheid en minimale overheidsinmenging. Het stelt vaak dat technologische vooruitgang automatisch leidt tot meer vrijheid en innovatie, terwijl het negeert hoe machtsconcentratie en data-extractie juist nieuwe vormen van onderdrukking kunnen creëren. ↩︎