We denken graag dat we ons eigen gedrag van binnenuit sturen. Maar hoe vrij zijn die keuzes echt, als zoveel van ons gedrag wordt beïnvloed door de mensen om ons heen, door onze cultuur, door winkels, bedrijven en lobbyisten? In een wereld waarin reclame ons constant vertelt wat we moeten willen, is het moeilijk om te onderscheiden wat écht onze eigen wensen zijn.
Veel mensen geloven dat vrije wil betekent dat je alles kunt doen wat je wilt. Maar in werkelijkheid betekent het juist vaak dat we onze vrije wil gebruiken om onszelf te beheersen. Vrije wil is niet zomaar grenzeloze vrijheid; het is de kracht om stil te staan en na te denken, om te kiezen tegen de stroom in wanneer dat nodig is. Een moment creëren waarop je je afsluit van de omgeving en naar binnen kijkt, is essentieel. Pas dan kun je reflecteren, uitzoomen en afstemmen op je innerlijke kompas.
Neem bijvoorbeeld de opkomst van fast fashion. De cultuur van snelle mode en goedkope kledingstukken die binnen enkele weken weer vervangen worden door nieuwe collecties, wordt aangedreven door een enorme marketingmachine. Dit zet mensen onder druk om voortdurend te kopen en mee te gaan met de nieuwste trends. Toch is er een groeiende groep mensen die besluit tegen de stroom in te gaan. Ze kiezen bewust voor duurzaamheid en minimalisme, vaak tegen de sociale verwachtingen in. Dit vereist dat ze hun vrije wil gebruiken om de verleiding van constante consumptie te weerstaan en in plaats daarvan te kiezen voor wat ze echt belangrijk vinden: een schonere planeet en een bewuster leven.
Vrije wil betekent ook dat we bewust keuzes maken die niet altijd comfortabel zijn. Denk aan de groeiende beweging van mensen die ervoor kiezen om minder vlees te eten of volledig plantaardig te eten, niet omdat het makkelijker is, maar omdat het strookt met hun waarden van dierenwelzijn en milieubescherming. Deze keuze gaat vaak tegen de stroom van sociale normen en gewoonten in, maar het is juist die wrijving die de kracht van vrije wil aantoont.
Tegen de stroom in gaan vraagt om moed en de bereidheid om de wrijving die daarbij komt kijken voor lief te nemen. Het betekent dat je soms de kritische blik van anderen moet verdragen, zoals de klimaatstakers die, in het licht van massale apathie, hun tijd en energie investeren in het strijden voor een leefbare toekomst. Dit vereist een diepe afstemming op je innerlijke kompas, het besef dat ware vrijheid ligt in het kiezen van je eigen pad, zelfs als dat betekent dat je afwijkt van wat de massa doet.
In plaats van vrijheid te zien als grenzeloze keuze, kunnen we het beter begrijpen als de mogelijkheid om stil te staan en te reflecteren, om bewuste keuzes te maken die in lijn zijn met onze diepste waarden. Of we nu besluiten minder te consumeren, de auto te laten staan, of ons dieet aan te passen, echte vrijheid begint met de keuze om ons niet te laten leiden door externe invloeden, maar door ons eigen innerlijke kompas.