Tijdens zijn eerste ambtstermijn sloeg Donald Trump een diepe breuk in de relatie tussen de politiek en de pers. Door traditionele media te bestempelen als “de vijand van het volk” en “fake news,” heeft hij een blijvende klap toegebracht aan het vertrouwen in de Amerikaanse journalistiek. Zijn voortdurende aanvallen op de pers hebben de fundamenten van de Amerikaanse democratie ondermijnd, een trend die zich voortzet terwijl hij zich opmaakt voor de verkiezingen van 2024. Dit retorische wapen blijft een cruciaal onderdeel van zijn strategie.
Aanval op de Pers: “Fake News” als Wapen
Trump’s minachting voor de mainstream media bereikte een hoogtepunt in 2017 toen hij verklaarde: “The fake news media is not my enemy, it is the enemy of the American people.” Deze uitspraak markeerde een radicale breuk met het verleden, waarin presidenten en de pers een vaak gespannen maar uiteindelijk respectvolle relatie onderhielden. Hier zette Trump een destructieve retoriek in beweging waarin hij grote nieuwsorganisaties als CNN, The New York Times, en The Washington Post systematisch als onbetrouwbaar neerzette. Door hen te bestempelen als “fake news” creëerde hij een klimaat waarin de waarheid zelf steeds meer vervormd raakte.
Op zijn rally’s gebruikte Trump deze retoriek niet alleen als verdediging, maar als een aanvalswapen. Zo riep hij in 2017 tijdens een rally: “Look at all those fake news people back there,” wat direct leidde tot boegeroep van zijn aanhangers. Dit versterkte niet alleen de kloof tussen zijn supporters en de pers, maar zaaide een cultuur van diep wantrouwen. De vrijheid van de pers, een fundamentele pijler van de democratie, kwam onder toenemende druk te staan, met lange-termijngevolgen voor de integriteit van de Amerikaanse samenleving.
Trump’s aanpak sloot niet alleen de deur voor kritische vragen, maar verhardde ook de houding tegenover elke vorm van tegenspraak. Wat ooit een beschermend schild tegen manipulatie van de macht was, werd nu een doelwit in zijn politieke oorlogvoering.
Advertentie:
Alternatieve Media en Platforms: De Opkomst van Truth Social en OAN
Naast zijn aanvallen op de mainstream media, stimuleerde Trump de opkomst van alternatieve mediaplatformen zoals One America News Network (OAN), Newsmax, en zijn eigen platform Truth Social. Deze kanalen boden hem een ongefilterd podium waar hij zijn boodschap vrijelijk kon verspreiden, zonder de hinder van kritische fact-checking of journalistieke controle. Hierin verschilt Trumps mediabeleid radicaal van eerdere politieke campagnes, die meestal afhankelijk waren van de gevestigde pers om hun boodschap te verspreiden. Door deze alternatieve kanalen te promoten, heeft hij een parallel media-universum gecreëerd, een omgeving waar feiten en fictie vervagen.
Truth Social speelt, sinds Trumps verbanning van Twitter in 2021, een sleutelrol in de verspreiding van ongegronde beschuldigingen over de verkiezingen van 2020. Door zijn aanhangers direct te bereiken zonder tussenkomst van journalistieke controle, heeft Trump de traditionele media grotendeels buitenspel gezet en zijn eigen versie van de realiteit verspreid. Platforms zoals OAN boden hem bovendien een platform voor het promoten van ongefundeerde samenzweringstheorieën, zoals de aanhoudende claim dat de verkiezingen “gestolen” zijn. Deze mediakanalen functioneren als echo kamers waarin zijn narratief, los van objectieve waarheid, eindeloos wordt herhaald.
Een sprekend voorbeeld van de gevolgen hiervan is de smaadzaak die Dominion Voting Systems aanspande tegen OAN en Newsmax. Hieruit blijkt dat deze alternatieve media niet alleen politiek, maar ook juridisch onder vuur liggen voor hun medeplichtigheid aan het verspreiden van onwaarheden. Dit toont hoe de macht van desinformatie verder reikt dan de retoriek op rallies: het heeft concrete juridische gevolgen en verzwakt het vertrouwen in de Amerikaanse democratische instituties.
Desinformatie en de Groeiende Invloed van QAnon
Een van de meest verontrustende aspecten van Trump’s mediabeleid is zijn indirecte aanmoediging van complottheorieën zoals QAnon. Deze beweging gelooft dat een ‘deep state’ samenzweert tegen Trump en zijn aanhangers, en heeft dankzij zijn impliciete steun steeds meer aanhang gekregen. Toen hij in augustus 2020 weigerde QAnon af te wijzen en zelfs verklaarde: “I understand they like me very much, which I appreciate,” gaf hij feitelijk een vrijbrief aan deze extremistische beweging. Dit was meer dan alleen een retorische zet; het normaliseerde ideeën die gevaarlijk zijn voor de stabiliteit van een democratische samenleving.
QAnon-aanhangers waren sterk vertegenwoordigd bij de gewelddadige bestorming van het Capitool op 6 januari 2021. De retoriek van Trump over verkiezingsfraude speelde een directe rol in de opstand die volgde. Dit voorbeeld laat zien hoe de verspreiding van complottheorieën kan escaleren in fysieke aanvallen op democratische instellingen. Wat begint met retoriek, eindigt in geweld – een les die de geschiedenis keer op keer heeft bevestigd. Trump’s woorden waren hier niet slechts politieke taal, maar de lont in het kruitvat van geweld.
Wat Betekent Dit Voor 2024?
Met de verkiezingen van 2024 in zicht blijft Trump zijn aanhangers mobiliseren door de traditionele media aan te vallen en zijn narratief via alternatieve platforms te verspreiden. Deze strategie heeft geleid tot een diep verstoorde informatie-omgeving, waarin feiten en fictie nauwelijks meer van elkaar te onderscheiden zijn voor een groot deel van het Amerikaanse electoraat. Een recente studie van Pew Research toont aan dat meer dan 70% van de Amerikanen in 2021 desinformatie als een ernstig probleem beschouwde voor de democratie. Dit komt niet alleen door de opkomst van sociale media, maar ook doordat traditionele media steeds meer worden verdrongen door gepolariseerde, alternatieve nieuwskanalen.
De lange-termijngevolgen voor de democratie zijn verontrustend. Zoals mediadeskundige Jay Rosen opmerkt: “Trump heeft niet alleen de pers ondermijnd, hij heeft het hele concept van de waarheid vervormd, waardoor miljoenen Amerikanen in een parallelle realiteit leven.” Het herstel van deze schade zal niet eenvoudig zijn. Het alternatieve media-ecosysteem dat Trump heeft gesticht, groeit en blijft de kloof tussen waarheid en leugen verder verdiepen. Zonder ingrijpende hervormingen zou de geloofwaardigheid van democratische processen ernstig verzwakt kunnen worden.
De Rol van Journalisten en Burgers: Wat Nu?
De cruciale vraag is: hoe kunnen journalisten en burgers de schade herstellen die Trump’s aanval op de media heeft aangericht? Een belangrijk antwoord ligt in media-educatie en kritisch denken. Burgers moeten worden onderwezen in hoe media werkt en hoe informatie kan worden gemanipuleerd. Zonder deze basiskennis blijven mensen kwetsbaar voor platforms die desinformatie verspreiden. Journalisten moeten ook hun rol herdefiniëren en de strijd aangaan voor objectieve berichtgeving, zelfs als populistische figuren zoals Trump hun werk systematisch in twijfel trekken.
Hierbij moet de journalistiek niet alleen feitelijke waarheden blijven rapporteren, maar ook actief weerstand bieden tegen de erosie van de waarheid. Dit vereist een verschuiving in de journalistieke strategie, waarbij journalisten niet langer slechts rapporteurs zijn van de feiten, maar ook verdedigers van de waarheid. De kracht van onafhankelijke pers kan, mits goed ingezet, een tegenwicht bieden aan de golf van desinformatie die Trump en zijn medestanders blijven verspreiden.
De Lange Schaduw van Trump’s Mediaoorlog
Trump’s voortdurende aanval op de pers heeft niet alleen het mediaklimaat in de VS veranderd, maar heeft ook blijvende gevolgen voor de gezondheid van de democratie. In de aanloop naar de verkiezingen van 2024 blijft zijn invloed sterk voelbaar, met alternatieve mediaplatformen die zijn narratieven versterken en de kloof tussen waarheid en fictie verder vergroten. Zonder gezamenlijke inspanningen van journalisten, politici en burgers om de verspreiding van desinformatie tegen te gaan, zouden de democratische fundamenten van de Verenigde Staten blijvend beschadigd kunnen raken.
In deze strijd om de waarheid blijft Trump’s mediabeleid een kracht om rekening mee te houden. Zijn alternatieve realiteit groeit, en daarmee het gevaar dat de waarheid als zodanig verdwijnt uit het politieke discours.