Winkels halen de beschermende spaanplaten van hun gevels. Moskeeën heropenen hun deuren. Geld is ingezameld om de verbrande boeken van de bibliotheek in Liverpool te vervangen. De veroordelingen van relschoppers druppelen binnen, met straffen van twee tot drie jaar cel voor hun rol in de extreem-rechtse rellen in het VK de afgelopen weken.
Op straat lijkt voorlopig de rust teruggekeerd, al blijft de politie alert. Ze hebben informatie over mogelijke nieuwe protesten en er zijn antiracisme-demonstraties gepland. Massale tegendemonstraties lijken de sfeer in het land te veranderen.
Britse media zijn voorzichtig en willen het geweld van de afgelopen weken niet rechtvaardigen. Er is volop discussie over de oorzaken van de rellen en wat de politiek eraan zou moeten doen. Rob McNeil van het Migration Observatory van de Universiteit van Oxford zegt dat het moeilijk is om de oorzaken academisch volledig te ontleden. “Mogelijk waren het vooral idioten die wilden slaan en haat zaaiden. Het VK heeft een geschiedenis van voetbalvandalisme, en deze rellen lijken daar niet veel van te verschillen.”
Racisme en islamofobie waren de drijvende krachten achter de rellen, aangewakkerd door retoriek van politici en de tabloidpers.
Echter, de rellen na de steekmoord op drie meisjes in Southport richtten zich specifiek tegen etnische en religieuze minderheden. Hotels waar asielzoekers verblijven werden in brand gestoken, en bewoners zaten soms klem. Moskeeën werden bekogeld met bakstenen, en racistische leuzen over de islam werden geschreeuwd. Migratiedeskundige Hein de Haas vindt het kwalijk dat deze rellen als ‘anti-immigratierellen’ worden bestempeld. “Racisme en islamofobie spelen een centrale rol, aangewakkerd door sommige politici en de tabloidpers.”
Het tijdschrift The New Statesman merkt op dat de snelheid van de ongeregeldheden en de onverschilligheid van de relschoppers laten zien hoe kwetsbaar de maatschappelijke verbindingen zijn. De vergelijking met voetbalhooligans, vaak gemaakt door de regering van Labour, gaat volgens hen niet op. Deze vergelijking impliceert dat ministers en de politie denken dat het gaat om hysterie die met arrestaties kan worden opgelost.
De waarheid is ongemakkelijk: ook het VK kampt met problemen van integratie en sociale ongelijkheid. Jarenlang hebben de Conservatieve Partij en radicaal-rechts Nigel Farage immigratie aangewezen als een belangrijke oorzaak van deze problemen. Extremistische demonstranten hebben de retoriek van voormalig premier Rishi Sunak overgenomen. Zijn leus “Stop the boats” stond op hun spandoeken vorige week.
Politici gebruiken immigranten als zondebok om af te leiden van de gevolgen van jarenlange bezuinigingen en economische ongelijkheid.
Volgens Hein de Haas gebruiken politici immigranten als zondebok om de aandacht af te leiden van de gevolgen van decennia van bezuinigingen. “De rekening van de financiële crisis, toen grote banken gered moesten worden, werd bij de bevolking gelegd door fors te bezuinigen op publieke voorzieningen. Dit beleid leidde tot loonstagnatie, groeiende ongelijkheid en stijgende kosten van levensonderhoud.”
Bijvoorbeeld, asielzoekers worden vaak maandenlang in hotels geplaatst vanwege administratieve achterstanden bij het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken. Dit schept de indruk dat ze van de overheid profiteren, terwijl ze geen vrije keuze hebben over hun verblijf en niet mogen werken volgens de wet. Bovendien proberen de bureaus die onderdak voor asielzoekers regelen ook goedkopere huisvesting te vinden in armere buurten. Dit kan leiden tot de overtuiging dat hun gebrek aan toegang tot publieke voorzieningen te maken heeft met de aanwezigheid van asielzoekers.
De locaties van de rellen vallen grotendeels samen met sociaal-economisch achtergestelde gebieden zoals Stoke-on-Trent, Blackpool, Manchester en Liverpool. Meer dan 5 procent van de beroepsbevolking in deze gebieden ontvangt sociale uitkeringen, en een kwart van de kinderen leeft in armoede. Ter vergelijking: in Nederland is dat 5 procent en in Rotterdam ongeveer 20 procent.
De rellen vinden plaats in sociaal-economisch achtergestelde gebieden, waar armoede en uitkeringsafhankelijkheid hoog zijn, maar de onderliggende oorzaken worden door de regering nauwelijks erkend.
Premier Keir Starmer en zijn Labour-regering zijn nu ruim een maand aan de macht na de Lagerhuisverkiezingen van juli. Starmer en zijn ministers hebben weinig gezegd over de onderliggende frustraties die aan de rellen ten grondslag liggen. Hij noemt de relschoppers simpelweg “extreem-rechtse thugs.” Dit terwijl zijn campagne juist gericht was op de teloorgang van publieke voorzieningen. Het is politiek riskant om een causaal verband te leggen tussen het beleid en het geweld.
Starmer heeft zich “moreel juist” opgesteld door de relschoppers als tuig te beschouwen en zich niet uit te laten over beleid dat mogelijk tegemoetkomt aan hun kritiek. Volgens The Times is er echter al vóór de rellen geen brede steun voor het Britse immigratiebeleid geweest.
Britten hebben vaak een dubbele houding tegenover immigranten: enerzijds erkennen ze dat de samenleving zwaar op hen leunt, bijvoorbeeld in de gezondheidszorg, maar anderzijds vinden ze dat het aantal immigranten, vooral asielzoekers, moet afnemen. De bezorgdheid over immigratie is door de rellen alleen maar toegenomen. De asielstroom in het VK is relatief laag in vergelijking met andere Europese landen, ook lager dan in Nederland.
Hoe wil Labour de immigratie terugdringen? Volgens hun verkiezingsprogramma willen ze de eigen bevolking beter opleiden om arbeidstekorten in de gezondheidszorg op te vangen, zodat migranten niet nodig zijn. Maar, zoals het Migration Observatory opmerkt, is het onduidelijk of dit beleid de immigratie daadwerkelijk zal verminderen. Labours plannen om migrantenbootjes te stoppen door meer onderzoek naar mensensmokkel en scherpere opsporing zullen ook geen garanties bieden.