Femke Halsema als burgemeester van Amsterdam: Een uitgebreide verkenning van haar beleid, beslissingen en de positieve impact die ze heeft gehad op de stad is essentieel om een helder inzicht te krijgen in haar rol. Het is cruciaal om zowel de sterke punten als uitdagingen van haar leiderschap te belichten, zodat we een solide begrip kunnen vormen van de effectiviteit van haar bestuur en de mogelijkheden waarmee Amsterdam nu vooroploopt.
Tijdens haar leiderschap van GroenLinks (2002-2010) pleitte Halsema voor een inclusieve benadering van integratie en een zorgvuldige kijk op veiligheid, waarbij ze de voorkeur gaf aan preventie in plaats van straffen. Haar inzet voor milieubeleid en duurzame energie was ook belangrijk. In 2010 besloot Halsema de landelijke politiek te verlaten en zich te richten op nieuwe uitdagingen, waarbij ze een erfenis van vooruitgang en een sterkere politieke partij achterliet. Haar progressieve beleid kreeg zowel lof als kritiek. In 2018 nam ze de rol over van VVD’er Jozias van Aartsen, die interim-burgemeester was na het overlijden van Eberhard van der Laan (PvdA). Ze werd de eerste vrouwelijke burgemeester van Amsterdam, een historische aanstelling die een belangrijke mijlpaal in gendergelijkheid markeerde. “Het is een grote eer om Amsterdam en zijn inwoners te dienen. Ik zal mijn best doen”, zei ze bij haar aanstelling. Ze gaf zichzelf drie grote opgaven: het bestrijden van de misdaad, meer aandacht voor Amsterdammers in wijken waar welvaart niet vanzelfsprekend is en steun voor iedereen die het recht opeist om zichzelf, en daarmee soms anders, te zijn.
Halsema zegt dat ze ook de komende jaren aandacht wil geven aan de drie belangrijke opgaven die ze al in 2018 noemde. Deze blijven het centrum van haar burgemeesterschap. “Of het nu gaat om de strijd tegen de drugseconomie, het oprukkend antisemitisme en racisme, of het geweld tegen lhbtq’s en vrouwen: in beleid, maatregelen, houding, aandacht en solidariteit heb ik altijd aan de kant gestaan van degenen die lijden onder criminelen, geweldplegers, pesters en intoleranten.”
Het burgemeesterschap van Halsema begon roerig in 2018. Persoonlijk werd het toen het ging over de woning die zij met haar toenmalige partner Robert Oey in Noord kocht, waarvan aanvankelijk onduidelijk was of dit wel mocht, en over haar zoon, die een onklaar gemaakt wapen meenam dat in de ambtswoning lag. Oey had de revolver van een vriend geleend en mee naar de ambtswoning genomen, omdat hij het nodig had voor een filmproductie.
Een persoonlijk dieptepunt was de motie van wantrouwen tegen haar in 2020. Zelf aanwezig bij de Black Lives Matterbetoging op de Dam op 1 juni, besloot ze niet in te grijpen bij de – volgens de coronaregels – veel te drukke samenkomst. Het zou volgens haar tot onrust en rellen leiden als ze de politie erop afstuurde.
Daarna, naarmate de coronacrisis langer duurde, leek er ruimte te komen voor de burgemeester Halsema. Er was lof voor de manier waarop zij tegemoetkwam aan het geluid van kritische Amsterdammers door de landelijke corona-aanpak openlijk te bevragen. Al vroegtijdig wilde zij dat iedereen in alle binnenruimtes een mondkapje droeg, ze was kritisch op de avondklok en pleitte voor sneltesten voor jongeren zodat zij naar school konden.
Minder vaak kwam ze persoonlijk tegenover de raad te staan of werd er over de persoon Halsema gediscussieerd. Als dat wel gebeurde kon ze op steun van zowel de raad als Amsterdammers rekenen. Bijvoorbeeld toen de Ajaxhuldiging niet op het Museumplein kon worden gehouden vanwege een gebrek aan beveiligers en voetbalsupporters naar de ambtswoning kwamen om Halsema te bedreigen.
Voor de periode tot 2030 stelt Halsema zich nog een taak. Ze wil zich nog nadrukkelijker inzetten voor een overheid die betrouwbaar is. ‘Te vaak ervaar ik dat de lokale overheid een lastig te nemen hindernis is in plaats van een trouwe bondgenoot. Te vaak ook, hoor ik de dringende en terechte wens van Amsterdammers om als een gelijkwaardige partner van de gemeente te worden behandeld.’
Ze zegt dat ze samen met het bestuur en ambtenaren de procedures, regels en het ingewikkelde stelsel van vergunningen wil herzien, net als de wijze waarop de gemeente klachten behandelt. ‘Als hoofdstad hebben wij daarin ook een beter voorbeeld te geven. Samen met u wil ik de omslag maken naar een gemeente die naast de Amsterdammers staat en daarnaar handelt.’
In een brief aan de gemeenteraad van Amsterdam blikt ze terug op de afgelopen jaren, waarin ze erkent fouten te hebben gemaakt. ‘Als bestuurder ben je altijd feilbaar en onvermijdelijk heb ik ook fouten gemaakt. Het werk gaat dag en nacht door, Amsterdam ligt als eigenzinnige hoofdstad onder een vergrootglas en beslissingen die je in een oogwenk moet nemen kunnen grote gevolgen hebben voor het leven van inwoners of het functioneren van bedrijven of culturele instellingen. Dat vereist niet alleen daadkracht en beslistheid maar soms juist ook terughoudendheid en gematigdheid: in die laatste eigenschappen heb ik mijzelf moeten trainen.’
De afgelopen jaren noemt Halsema indrukwekkend, leerzaam, intens en soms zwaar. Maar ze is de inwoners van Amsterdam dankbaar. ‘In het bijzonder mijn directe omgeving die daarvoor offers heeft gebracht. Als ik de balans opmaak overheerst echter dankbaarheid jegens al die Amsterdammers die ik heb mogen ontmoeten. Soms met het grote verdriet om het verlies van een geliefde, soms in feeststemming, soms diep verontwaardigd en boos. Samen zijn zij de ziel van de stad en het is een groot voorrecht dat ik zo dicht bij hen heb mogen komen.’
Als voorstander van inclusiviteit en de rechten van minderheden neemt ze vaak een kritische houding aan tegen het toenemende populisme in Nederland. Een recent voorbeeld is het verhaal van de 11-jarige Mikael. Geboren en getogen in Amsterdam, dreigt hij te worden uitgezet naar Armenië, een land waar hij nooit geweest is. De Raad van State besliste dat zijn moeder definitief geen verblijfsvergunning krijgt. In reactie hierop sprong burgemeester Femke Halsema in de bres voor Mikael en riep minister Marjolein Faber (PVV) van Asiel & Migratie op om menselijkheid te tonen, maar deze oproep werd afgewezen. Sinds de afschaffing van de door de VVD bedachte ‘discretionaire bevoegdheid’ in 2019, kunnen bewindspersonen geen uitzonderingen meer maken op basis van menselijk leed. De IND houdt vast aan de uitzetting met een beroep op bureaucratische regels. Halsema benadrukte dat rechtvaardig beleid uitzonderingen moet toestaan in noodsituaties en bekritiseerde de harde houding van de regering. Minister Faber blijft echter bij haar standpunt en ziet geen ruimte voor een andere uitkomst, ondanks de schrijnende omstandigheden.
Kloof tussen gemeente en inwoners
Een van de punten waarop Halsema tekortschiet, is het sluiten van de kloof tussen overheid en burger, merkt Bojana Duovski van Stichting Studiezalen in een vraaggesprek op. Ze hoort dit van de jongeren die ze spreekt: “Ze zien geen toekomst voor zichzelf hier. En als er regels worden opgelegd, voelen ze zich niet betrokken.” Volgens Bojana is de oplossing eenvoudig: “Er moet meer gepraat worden ‘met’ dan ‘over’ mensen.” Halsema heeft de participatie van burgers in besluitvormingsprocessen wel bevorderd, zoals door het ondersteunen van buurtraden en inspraakavonden, waardoor bewoners meer invloed krijgen op hun leefomgeving.
Op het gebied van veiligheid beweren critici dat haar aanpak te soft is, vooral gezien de gewelddadige rellen en de toename van drugsgerelateerde misdaden in de stad. Haar besluit om demonstraties tijdens de coronapandemie toe te staan, zoals de Black Lives Matter-protesten, leidde tot felle reacties en beschuldigingen van het creëren van gezondheidsrisico’s. Ook haar inspanningen om de woningcrisis te bestrijden, zoals het bouwen van meer sociale huurwoningen en het tegengaan van huizenspeculatie, hebben gemengde reacties opgeleverd. Ondanks haar initiatieven blijft de woningnood een urgent probleem.
Een burgemeester voor álle Amsterdammers? In Halsema’s toespraak bij haar beëdiging, zes jaar geleden, zei ze: “De komende jaren zult u mij altijd aan de zijde vinden die vreedzaam het recht opeisen om anders, om zichzelf te mogen zijn.” Journalist Aynouk Tan vindt dat Halsema dat deels goed doet, bijvoorbeeld rond de koloniale geschiedenis van de stad. “Ze was de eerste die excuses aanbood voor het slavernijverleden”, zegt Aynouk. “Als je kijkt naar hoe het slavernijverleden nu in heel Nederland wordt gezien, die 1 juli als vrije dag, dat komt er denk ik wel aan. Dat is ook haar verdienste.”
Toch heeft Aynouk ook kritiek. “Ze wil dat mensen zichzelf kunnen zijn in de stad. Dan moet je ook echt zeggenschap geven aan die mensen.” Dat gebeurt volgens haar niet op alle terreinen. Aynouk: “Ik ben een echte linkse rakker en mijn linkse hart bloedt ook wel, omdat ze ook van de ‘law and order’ is. Als we het hebben over de rafelranden van de stad, de kraakgemeenschap… Daar treedt ze heel hard tegenop. Dat hoeft niet.”
Ook wordt er niet naar alle inwonersgroepen goed geluisterd, volgens Aynouk. “De zeggenschap van gemarginaliseerde mensen moet centraal worden gesteld. Een queer-ervaring bijvoorbeeld: het is moeilijk om daar een oplossing voor te zoeken, als je niet zelf queer bent. Die ervaringsdeskundigheid is heel belangrijk. Vraag hen: wat moeten we gaan doen?”
Halsema’s directe en soms confronterende toon heeft zowel bewondering als afkeer opgeleverd. Haar betrokkenheid bij controversiële onderwerpen zoals Zwarte Piet en politiegeweld heeft geleid tot heftige debatten en verdeeldheid. Terwijl sommige mensen haar waarderen om haar eerlijkheid en moed, beschuldigen anderen haar van polarisatie en onnodige provocatie.
Amsterdam als speelplaats voor toeristen
Het beleid om toerisme aan te trekken, ondanks enkele beperkingen, wordt gezien als schadelijk voor lokale gemeenschappen. De steun voor grote evenementen en commerciële activiteiten kan worden gezien als een steun voor kapitalisme, ten koste van lokale initiatieven.
Econoom Jasper van Dijk vindt het vooral vervelend dat het massatoerisme in de binnenstad niet goed wordt aangepakt door burgemeester Halsema. “Veel mensen in de binnenstad denken: iedereen vindt dit een probleem, daar zijn we het allemaal over eens”, zegt Jasper. “Maar de maatregelen die echt helpen, worden nog niet goed uitgevoerd.”
Zijn oplossing voor de burgemeester: “Met een grote zak geld panden opkopen. Dan is het van de gemeente en dan kan je bepalen wat er gebeurt,” legt Jasper uit. “Het geld is er, dat moet je alleen nog ophalen met toeristenbelasting. En dan kan je echt effect hebben. Dan koop je de binnenstad terug, komen de panden weer in publieke handen en dan zet je er voorzieningen in voor de Amsterdammers.”
Aanpak van Demonstraties en Ontruimingen van Kraakpanden
Onder Halsema’s burgemeesterschap zijn er meerdere ontruimingen van kraakpanden geweest, zoals de ontruiming van het ADM-terrein in 2019. Anti-autoritaire activisten zien dit als een aanval op alternatieve woonvormen en gemeenschappen.
Bij verschillende protesten, zoals die van Extinction Rebellion, zijn er regels ingesteld voor demonstraties. Dit beperkt het recht om te demonstreren. Er was veel kritiek op het optreden van de politie tijdens de klimaatprotesten van Extinction Rebellion op de Blauwbrug in oktober 2019. Activisten beschouwen de harde aanpak en arrestaties als te streng.
Woonbeleid
De invloed van vastgoedontwikkelaars en gentrificatie in wijken zoals de Pijp en de Jordaan wordt als een probleem gezien. Critici wijzen op het tekort aan betaalbare woningen en de verdringing van lagere inkomensgroepen. Halsema heeft geprobeerd om de verhuur aan toeristen via platforms zoals Airbnb te reguleren, maar deze maatregelen zijn onvoldoende om de wooncrisis op te lossen.
Meer vrienden dan vijanden
Halsema zegt dat ze van de stad en de mensen houdt en het naar haar zin heeft. Ze is ook trots op de plannen voor Zuidoost en Nieuw-West, en weet dat we stappen moeten zetten voor de economie van bezoekers, en aandacht moeten hebben voor criminaliteit en geweld.
Haar inspanningen om discriminatie tegen te gaan en Amsterdam inclusiever te maken, worden door veel inwoners gewaardeerd. Initiatieven voor LGBTQ+ rechten en anti-racisme staan hoog op haar agenda. Ook haar groene beleid, waaronder duurzame mobiliteit en het terugdringen van CO2-uitstoot, is populair bij milieubewuste Amsterdammers. Bovendien heeft ze verschillende sociale innovaties geïntroduceerd, zoals experimenten met basisinkomen en nieuwe vormen van burgerparticipatie, die bijdragen aan een inclusievere en rechtvaardigere stad.
Groene Initiatieven
De steun voor projecten zoals de vergroening van de stad, het bevorderen van fietsen en wandelen, en het verbeteren van het openbaar vervoer zijn belangrijke voorbeelden van beleid dat aanzienlijke voordelen met zich meebrengt. Deze initiatieven dragen bij aan een schonere en gezondere leefomgeving, versterken de gemeenschap, terwijl ze tegelijkertijd de kwaliteit van leven voor alle inwoners verbeteren. Door deze groene initiatieven te ondersteunen, kunnen we een duurzamere toekomst opbouwen en de impact van klimaatverandering verminderen.
Halsema’s populariteit is met de jaren toegenomen. Eind 2019 had 37 procent van de Amsterdammers (zeer) veel vertrouwen in de burgemeester, in mei 2020 ging het om 52 procent. Deze zomer bleek uit een onderzoek dat meer dan de helft van de inwoners vindt dat Halsema door moet gaan als burgemeester. Met een rapportcijfer van 6,3 doet de burgemeester het bovendien beter dan de rest van het stadsbestuur, dat een 5,8 scoort.